غزل سرودن یک راز است/ دشواری تغزل در عصر امروز

به گزارش خبرنگار خبرگزاری ایران‌کتاب (ایبنا) در مشهد، «جواد اسلامی» پنجشنبه شب در شانزدهمین جلسه از سلسله جلسات انجمن ادبی «آغاز» که با گردانندگی «علی سمرقندی» و «سید محمدامین موسوی» برگزار شد، با بیان اینکه با قالب مثنوی آغاز به سرودن کردم، افزود: در حال حاضر بیشتر غزل می‌سرایم و مرا با این قالب می‌شناسند، گاهی می‌بینیم که برخی از دوستان شاعر ما غزل می‌سرایند اما با وزن مثنوی به گونه‌ای که متوجه می‌شویم شاعر قالب غزل را فقط به این می‌شناسد که شعری است که مصرع‌های زوجش با بیت مطلع هم‌قافیه‌اند.

برخی از وزن‌ها مناسب عاشقانه‌سرایی هستند

وی ادامه داد: گاهی شاعر شعری می‌گوید که مشخص است بسیار به پای آن شعر زحمت کشیده و شعر خوبی هم تحویل داده است اما مضمون و وزن آن مناسب قالب غزل نیست، بلکه مناسب قالب مثنوی است. گاهی شاعر در قالب غزل به خوبی تغزل می‌کند اما همین که از وزن مثنوی استفاده می‌کند باعث می‌شود آن شعر دلچسب و گیرا نشود. برخی از وزن‌ها مناسب تغزل و عاشقانه‌سرایی هستند.

اسلامی افزود: از آنجایی که قالب غزل بیشتر با دل و احساس شاعر سروکار دارد، دلنشین‌تر است. مثلاً ما وقتی از موضوعی غمگین و گرفته باشیم نمی‌رویم سراغ خواندن قطعه، مثنوی یا شعر اعتراضی، طبیعتاً در آن لحظه‌ها بیشتر به خواندن غزل می‌پردازیم. در کل غزل یعنی عاشقانه‌سرایی و این زمان است که مشخص می‌کند یک شاعر بهتر است غزل بسراید، سپید بسراید یا مثنوی.

وی یادآور شد: ردیف در شعرهای غزل سهم خیلی بزرگی دارد. چرا که قرار است چندبار تکرار شود. طبیعتاً اگر آن ردیف، ردیف بدی باشد و یا به محتوای کل بیت نخورد، ایراد کار بیشتر می‌شود. ما در کارهای «بیدل دهلوی» می‌بینیم که با ردیف چه‌ها می‌کند و به نحو احسن و به معانی مختلف از ردیف کار می‌کشد. ردیف در غزل از آنجایی مهم است که حتی برای قافیه تعیین و تکلیف می‌کند که چگونه و چطور به کار برود.

شاعر مطرح خراسانی ادامه داد: عده‌ای معتقدند شعر آمدنی است و باید خود شعر سراغ از شاعر بگیرد. اما من می‌گویم اگر شعر آمدنی باشد همان بیت اول و دوم آمدنی است و دیگر ابیات دست خود شاعر است و باید ادامه دهد. ما ناگزیریم که بعضی ابیات را خودمان بسازیم، پس همین امر یعنی اینکه باید ردیفی را انتخاب کنیم تا از پس آن بربیاییم و آن ردیف باید به گونه‌ای باشد که به شعر لطمه‌ای نزند. در نهایت شعر ردیف‌دار از شعر بدون ردیف سخت‌تر است و کسی که از پس سرودن شعر مردف بربیاید، باید شاعر خیلی خوبی باشد.

ردیف فعلی بهتر از ردیف اسمی است

وی همچنین خاطرنشان کرد: به نظر من انتخاب ردیف‌های فعلی بهتر از ردیف‌های اسمی است. ردیف‌های اسمی معمولاً در شعر فضای زیادی را اشغال می‌کنند. مثلاً اگر ردیف انتخابی ما «باید مرد» باشد، ما به این ردیف به اندازه سه هجای بلند فضا داده‌ایم اما آیا شاعر در ردیفش واقعاً به اندازه سه هجای بلند حرف برای گفتن دارد؟ می‌شود همین ردیف را کوتاه کرد تا فضا را برای گفتن حرف‌های بیشتر مهیا کنیم. مثلاً به جای «باید مرد» بگوییم «مُردم». گاهی شاعر ردیف و هجاها را اسراف می‌کند در حالی که حرفی برای گفتن ندارد. رعایت این نکات برای یک غزل‌سرا بسیار مهم است.

این شاعر خراسانی افزود: ناگفته نماند که غزل‌های بدون ردیف از موسیقی کناری کمتری برخوردارند اما در چنین مواقعی که شاعر غزل مقفا می‌گوید باید در انتخاب قافیه‌ها بسیار کوشا باشد.

مهمان ویژه انجمن ادبی آغاز افزود: غزل سرودن یک راز است و ما هنوز این راز را کشف نکرده‌ایم. غزل سرودن به تعداد جلساتی که شرکت می‌کنیم نیست. ممکن است ده‌ها جلسه برویم و ده‌ها مدرک دکترا بگیریم اما باز نتوانیم یک غزل خوب بسراییم. جلسه رفتن و کتاب خواندن روی شعر تاثیر دارد، اما مشکل اینجا است که ارتباط مردم امروز با طبیعت کم شده است و نوع زندگی‌ها این ارتباط را کم کرده است و همین کمرنگ شدن ارتباط باعث می‌شود ما نتوانیم آن‌طور که باید شعر بسراییم.