فرهنگی، هنری و ادبی

امروز : 29 اردیبهشت 1403

ستایش سخن و حکمت و اندرز

تـــا نــگــوئی ســـخـــنــوران مــردنــدســـر بــــه آب ســـخـــن فـــرو بــــردنـــدچــون بــری نــام هــر کــرا خــواهــیســـــر بـــــرآرد ز آب چـ…

تـــا نــگــوئی ســـخـــنــوران مــردنــدســـر بــــه آب ســـخـــن فـــرو بــــردنـــد
چــون بــری نــام هــر کــرا خــواهــیســـــر بـــــرآرد ز آب چـــــون مــــاهــــی
سـخـنی کو چـو روح بـی عیب اسـتخـــازن گـــنـــج خـــانـــه غـــیــب اســـت
قــــصــــه نــــاشــــنـــیـــده او دانــــدنـــامـــه نـــانـــبــــشـــتــــه او خــــوانـــد
بـــنــگــر از هــرچـــه آفــریــد خـــدایتــا ازو جــز سـخـن چــه مـانـد بــه جــای
یـــادگـــاری کــــز آدمـــیـــزاد اســــتسـخــن اسـت آن دگـر هـمـه بــاد اسـت
جــهــد کــن کــز نــبـــاتــی و کــانــیتـــا بـــه عــقــلــی و تــا بـــه حــیــوانــی
بــاز دانـی کـه در وجــود آن چـیـسـتکـــابـــدالــدهــر مــی تـــوانــد زیــســـت
هر کـه خـود را چـنانکه بـود شـناخـتتـــا ابـــد ســـر بـــه زنــدگــی افــراخـــت
فانی آن شد که نقش خـویش نخواندهـرکـه ایـن نـقــش خــوانـد بــاقـی مـانـد
چـون تـو خـود را شـناخـتـی بـدرسـتنــگــذری گــرچــه بــگــذری ز نــخــســت
وانـکـســان کــز وجــود بــی خــبــرنـدزیــــن درآیــــنــــد وزان دگــــر گــــذرنــــد
روزنـــه بــــی غـــبــــار و در بـــی دودکــس نــبـــیــنــد در آفــتـــاب چــه ســود
هست خشنود هر کس از دل خویشنــکــنــد کــس عـــمــارت گــل خـــویــش
هرکـسـی در بـهـانـه تـیز هش اسـتکــس نـگـویـد کـه دوغ مـن تــرش اســت
بـــالــغـــانــی کــه بـــلــغـــه کـــارنــدســــر بــــه جــــذر اصــــم فـــرو نـــارنـــد
صــاحـــب مــایــه دوربـــیــن بـــاشــدمــایـه چــون کــم بــود چــنــیــن بــاشــد
مــرد بـــا مــایــه را گــر آگــاهــســـتشــحــنــه بـــایــد کــه دزد در راهــســت
خــواجــه چــیـن کـه نـافــه بــار کــنـدمـــشـــگـــر از انــگـــژه حـــصـــار کـــنـــد
پـــر هــدهــد بـــه زیــر پـــر عـــقـــابگــوی بـــرد از پـــرنــدگــان بـــه شــتـــاب
ز آفـــت ایــمـــن نـــیــنـــد نـــامـــورانبــی خــطــر هـســت کـار بــی خــطــران
مـرغ زیـرک بــه جــسـتــجـوی طـعـامبــــه دو پـــای اوفـــتـــد هـــمـــی در دام
هرکجـا چـون زمین شـکم خـواریسـتاز زمــیــن خـــورد او شــکــم واریــســـت
بــا هــمــه خــورد و بــرد ازیـن انــبــارکـــم نـــیـــایـــد جــــوی بــــه آخـــر کـــار
جــو بــه جـو هـرچـه زوسـتــانـی بــازیــک بــه یــک هــم بـــدو رســانــی بـــاز
شـــمـــع وارت چـــو تـــاج زر بــــایـــدگـــریــه از خـــنـــده بـــیــشـــتـــر بـــایــد
آن مـــفــــرح کــــه لــــعــــل دارد و درخـــنــده کــم شــد اســـت و گــریــه پـــر
هـر کـسـی را نـهـفـتـه یاری هـسـتدوسـتـی هـسـت و دوسـتـداری هـسـت
خـــرد اســـت آن کــز او رســد یــاریهــــــمــــــه داری اگـــــــر خـــــــرد داری
هــــرکـــــه داد خـــــرد نــــدانــــد دادآدمـــی صـــورتــــســــت و دیـــو نـــهـــاد
وان فـرشـتـه کـه آدمـی لـقـب اسـتزیــرکــانــنــد و زیــرکــی عــجـــب اســت
در ازل بــــود آنـــچــــه بــــایـــد بــــودجـــــهــــد امــــروز مـــــا نــــدارد ســـــود
کـار کـن زانـکـه بـه بــود بـه سـرشـتکـــار و دوزخ ز کـــاهــلــی و بـــهــشـــت
هــرکــه در بــنــد کــار خــود بـــاشــدبــا تــو گــر نــیـک نــیـســت بــد بــاشــد
بــا تــن مــرد بــد کــنــد خــویــشــیدر حــــق دیـــگـــران بــــدانـــدیـــشــــی
هـمـتـی را کـه هـسـت نـیک انـدیشنــیـکــوئی پــیــشــه نــیـکــی آرد پــیـش
آنــچــنــان زی کــه گــر رســد خــارینــخـــوری طـــعـــن دشـــمـــنــان بـــاری
ایــن نــگـــویــد ســـرآمـــد آفـــاتـــشوان نــخـــنــدد کــه هــان مــکــافــاتـــش
گـرچــه دسـت تــو خـود نـگـیـرد کـسپــــای بــــر تـــو فـــرو نـــکـــوبــــد بــــس
آنــکـــه رفـــق تـــواش بـــه یــاد بـــودبــــه از آن کـــز غــــم تــــو شــــاد بــــود
نـان مـخـور پــیـش نـاشـتــا مـنـشـانور خـوری جــمـلـه را بــه خـوان بــنـشـان
پــیـش مــفــلــس زر زیـاده مــســنـجتـــا نــه پـــیــچــد چــو اژدهــا بـــر گــنــج
گـــــر بـــــود بــــــاد بـــــاد نـــــوروزیبـــه کــه پـــیــشـــش چـــراغ نــفـــروزی
آدمــی نـز پــی عــلــف خــواریـســتاز پـــی زیــرکـــی و هـــشـــیــاریــســـت
ســــگ بــــر آن آدمـــی شــــرف داردکـــه چـــو خـــر دیـــده بـــر عـــلـــف دارد
کـــوش تـــا خـــلــق را بـــه کـــار آئیتـــا بـــه خـــلـــقـــت جـــهــان بـــیــارائی
چـون گـل آنبـه کـه خـوی خـوشـداریتــــــا در آفـــــاق بــــــوی خـــــوش داری
نـشـنـیـدی کـه آن حـکـیم چـه گـفـتخـواب خـوش دید هرکـه او خـوش خـفـت
هـــرکــــه بــــدخــــو بــــود گـــه زادنهــم بـــرآن خــوســت وقــت جـــان دادن
وانــکــه زاده بــود بــه خــوش خــوئیمـردنـش هـســت هـم بــه خــوش روئی
سـخـت گیری مکـن که خـاک درشـتچــون تــو صــد را ز بــهـر نـانـی کــشــت
خــاک پـــیــراســتـــن چــه کــار بـــودحــــامــــل خــــاک خــــاکــــســــار بــــود
گـر کـسـی پـرسـدت کـه دانـش پـاکز آدمــــی خـــــیــــزد آدمــــی از خـــــاک
گـو گــلـاب از گـل و گـل از خــارســتنــوش در مـــهــره مــهــره در مـــارســـت
بـــا جــهــان کــوش تـــا دغــا نــزنــیخــــیـــمــــه در کــــام اژدهـــا نــــزنــــی
دوســتــی ز اژدهـا نـشـایـد جــسـتکـــاژدهـــا آدمـــی خـــورد بــــه درســـت
گـر ســگـی خــود بــود مـرقــع پــوشســـگ دلــی را کــجـــا کــنــد فــرمــوش
دوســتــانـی کــه بــا نـفــاق افــتــنـددشـــمــنــان را هــم اتـــفـــاق افــتـــنــد
چـون مـگـس بـر سـیه سـپـیـد خـزنـدهــــردو را رنــــگ بـــــرخـــــلــــاف رزنــــد
بــه کــز ایـن ره زنــان کــنــاره کــنــیبـــرخــود ایــن چـــار بـــنــد پـــاره کــنــی
در چـنـیـن دور کـاهـل دیـن پــسـتـنـدیـوســفــان گــرگ و زاهـدان مــســتــنــد
نـتــوان بــرد جــان مـگـر بــه دو چــیـزبـــه بـــدی و بـــه بـــد پــســنــدی نــیــز
حــاش لــلــه کــه بـــنــدگــان خــدایایـن چــنـیـن بــنــد بــر نــهـنــد بــه پــای
آنچـه او هم نوسـت و هم کهن استسخن است و در این سخن سخن است
ز آفــــریــــنــــش نــــزاد مــــادر کــــنهــیــچ فـــرزنـــد خـــوبـــتـــر ز ســـخـــن
از پــــی دوزخ آتــــش انـــگــــیـــزنـــدنــفـــط جـــویــنـــد و طـــلـــق را ریــزنـــد
خـــیــز تـــا فــتـــنــه زیــر پـــای آریــمشـــرط فـــرمــانــبـــری بـــه جـــای آریــم
بـــه جـــوی زر نــیــازمــنــدی چـــنــدهــفــت قــفــلــی و چــاربـــنــدی چــنــد
لــالــه را بــیــن کــه بــاد رخــت ربــوداز پــــی یـــک دو قــــلــــب خــــون آلـــود
چــــو درمــــنـــه درم نــــدارد هـــیـــچبــــاد در پــــیـــکــــرش نـــیـــارد هـــیـــچ
گـنـج بــر سـر مـشـو چـو ابـر سـفـیـدپــای بــر گــنــج بــاش چــون خــورشــیـد
تـــا زمـــیــنـــی کـــز ابـــر تـــر گـــردداز زمــــیـــن بــــوش تــــو بــــه زر گــــردد
کــیــســـه زر بـــر آفــتـــاب فــشـــانســـنـــگ در لـــعـــل آفـــتـــاب نـــشـــان
تـو بـه زر چـشم روشنی و بـه دسـتچــشــم روشـن کـن جــهـان خــردســت
زر دو حــرفـســت هـردو بــی پــیـونـدزیــن پـــراکــنــده چـــنــد لــافــی چـــنــد
دل مــکــن چـــون زمــیــن زر آگــنــدهتــــا نــــگــــردی چــــو زر پـــــراگــــنــــده
هــر نــگـــاری کـــه زر بـــود بـــدنــشلــــاجــــوردی رزنــــد پـــــیــــرهــــنــــش
هــــر تـــــرازو کـــــه گــــرد زر گــــرددســـــنـــــگـــــســـــار هــــزار در گـــــردد
کـرده گـیرت بـه هم بـه بـانگـی چـنـداز حـــلـــال و حــــرام دانـــگـــی چــــنـــد
آمـــــده لـــــاابــــــالـــــیـــــی بـــــردهســیــم کــش زنــده ســیـم کــش مــرده
زر بـــه خــوردن مــفــرح طــربـــســتچـون نـهـی رنـج و بــیـم را سـبــب سـت
آنـکـه خــود را ز رنـج و بــیـم کــشــیزر پــرســتــی بــود نــه ســیـم کــشــی
ابــلـهـی بــیـن کــه از پــی ســنـگـیدوســت بــا دوســت مـی کـنـد جــنـگـی
بــــه کـــه دل زان خـــزانـــه بــــرداریکـــــه ازو رنـــــج و بــــــیـــــم بــــــرداری
تــشــنــه را کــی نــشــاط راه افــتــدکــــی زیــــد گــــر در آب چــــاه افــــتــــد
آنــــچ زو بـــــگـــــذرد و بـــــگـــــذاریچــــنــــد بــــنــــدی و چــــنـــد بــــرداری
خــانــه دیـو شــد جــهـان بــشــتــابتـــا نــگـــردی چـــو دیــو خـــانــه خـــراب
خــــانــــه دیـــو دیـــو خــــانـــه بــــودگـــر خـــود ایـــوان خــــســـروانـــه بــــود
چـــنــد حـــمــالـــی جـــهــان کـــردندر زمـــیـــن حـــمـــل زر نـــهـــان کـــردن
گـــر ســــه حــــمـــال کـــارگـــر داریچـــــار حـــــمـــــال خـــــانــــه بـــــرداری
خـاک و بـادی که بـا تـو مخـتـلف ستخــاک بــی الــف و بــاد بــی الــف ســت
خــار کــز نــخــل دور شــد تـــاجـــشبـــه کــه ســازنــد ســیــخ تــتــمــاجــش
آری آنـرا کــه در شــکــم دهـلــســتبـــرگ تــتــمــاج بـــه ز بـــرگ گــلــســت
بــه کــه دنــدان کــنـی ز خــوردن پــرتــــا گــــرامــــی شــــوی چــــو دانـــه در
شـــانــه کـــو را هــزار دنـــدانــســـتدســت در ریـش هـر کــســی زانــســت
تــا رســیــدن بــه نــوشــداروی دهــرخــــورد بــــایـــد هـــزار شـــربــــت زهـــر
بــــر در ایــــن دکــــان قــــصــــابــــیبـــی جـــگـــر کـــم نـــوالـــه ای یــابـــی
صـد جـگـر پـاره شـده بـه هـر سـوئیتـــا در آمـــد پــــهـــی بــــه پـــهـــلـــوئی
گـردن صــد هـزار ســر بــشــکـســتتــــا یـــکـــی گـــر دران ز گـــردن رســـت
آن یـکــی پــا نــهـاده بــر ســر گــنــجویــن ز بـــهــر یــکـــی قـــراضـــه بـــرنــج
نـیـســت چــون کـار بــر مـرادکـســیبــــی مـــرادی بــــه از مـــراد بــــســــی
هـــر مـــرادی کـــه دیــر یــابـــد مـــردمـــژده بـــاشـــد بـــه عـــمـــر دیــر نــورد
دیــر زی بـــه کـــه دیــر یـــابـــد کـــامکــز تــمــامــیــســت کــار عــمــر تــمــام
لــعــل کــو دیــر زاد دیــر بـــقــاســـتلـالـه کـامـد سـبــک سـبــک بــرخــاسـت
چـنـد چـون شـمـع مـجــلـس افـروزیجــلــوه ســازی و خــویــشــتــن ســوزی
پـای بــگـشـای ازیـن بــهـیـمـی سـمســـر بـــرون آر ازیــن ســفــالــیــن خـــم
از ســر ایـن شــاخ هـفـت بــیـخ بــزنوز ســم ایــن نــعــل چــار مــیــخ بـــکــن
بـــر چــنــیــن چــاره بــوریــا بـــر ســرمــرده چـــون ســـنــگ و بـــوریــا مــگــذر
زنــده چــون بـــرق مــیــر تــاخــنــدیجـــان خـــدائی بــــه از تــــنـــومـــنـــدی
گـــر مـــریــدی چـــنـــانــک رانــنـــدتبـــر رهـــی رو کـــه پـــیــر خـــوانـــنـــدت
از مـــریـــدان بــــی مـــراد مـــبــــاشدر تـــوکـــل کـــم اعـــتـــقـــاد مـــبــــاش
من کـه مـشـکـل گـشـای صـد گـرهمدهــــــخـــــــدای ده و بـــــــرون دهــــــم
گــــر درآیــــد ز راه مــــهــــمــــانــــیکــیـســت کــو در مــیـان نــهـد خــوانــی
عــقـل دانـد کـه مـن چــه مـی گـویـمزیـن اشــارت کـه شــد چــه مـی جــویـم
نـیـسـت از نـیـسـتـی شـکـسـت مـراگـلـه زانـکـس کـه هـســت هـســت مـرا
تــرکــیـم را در ایـن حــبــش نــخــرنـدلــاجـــرم دو غــبـــای خـــوش نــخـــورنــد
تـــا در ایــن کــوره طـــبـــیــعـــت پـــزخـــامـــیــی داشـــتـــم چـــو مـــیـــوه رز
روزگـارم بــه حــصــر مـی مـی خــوردتـــو تـــیــاهــای حــصــر مــی مــی کــرد
چـــون رســیــدم بـــه حـــد انــگــوریمـــی خـــورم نـــیــشـــهـــای زنـــبـــوری
مــی کــه جــز جــرعــه زمـیـن نـبــودقــــدر انـــگـــور بــــیـــش ازیـــن نـــبــــود
بـــر طـــریـــقـــی روم کـــه رانـــنـــدملـــاجــــرم آب خــــفـــتــــه خـــوانـــنـــدم
آب گــویــنــد چـــون شــود در خـــوابچـــشـــمــه زر بـــود نــه چـــشــمــه آب
غـلـطـنـد آب خــفـتــه بــاشـد ســیـمیــخ گــواهــی دهــد بــر ایـن تــســلــیـم
ســـیــم را کـــی بـــود مــثـــابـــت زرفــرق بــاشــد ز شــمــس تــا بــه قــمــر
ســیـم بــی یـا ز مــس نـمــونـه بــودخـــاصـــه آنــگــه کـــه بـــاژگـــونــه بـــود
آهــــن مــــن کــــه زرنــــگــــار آمــــددر ســخــن بــیــن کــه نــقــره کــار آمــد
مــــرد آهــــن فــــروش زر پــــوشــــدکـــاهــنــی را بـــه نــقـــره بـــفـــروشـــد
وای بـــر زرگــری کــه وقــت شـــمــارزرش از نـــقـــره کـــم بـــود بـــه عـــیـــار
از جـهـان این جـنـایتـم سـخـت اسـتکـز هـنـر نـیـسـت دولـت از بــخـت اسـت
آن مـبــصـر کـه هـسـت نـقـدشـنـاسنــیــم جــو نــیــســتـــش ز روی قــیــاس
وآنـکـه او پـنـبــه از کـتـان نـشـنـاخـتآســمــان را ز ریــســمــان نــشــنــاخــت
پــر کــتــان و قــصــب شــد انــبــارشزر بـــه صـــنــدوق و خـــز بـــه خـــروارش
چـون چـنین اسـت کـار گـوهر و سـیماز فـــراغـــت چـــه بـــرد بــــایـــد بـــیـــم
چــنـد تــیـمـار ازیـن خــرابــه کـشـیـمآفـــتـــابــــی در آفـــتـــابــــه کـــشـــیـــم
آیـــد آواز هــــر کــــس از دهـــلــــیـــزروزی آواز مـــــــا بـــــــرآیــــــد نــــــیــــــز
چـون من این قـصـه چـند کس گفـتـندهـم در آن قــصــه عــاقــبــت خــفــتــنــد
واجـــب آن شـــد کــه کـــار دریــابـــمگـــر نــگـــیــرد چـــو دیــگـــران خـــوابـــم
راه رو را بـــســیــچ ره شــرطــســـتتــیــز رانــدن ز بــیــمــگــه شــرطــســت
مـــی روم مـــن خـــرم نـــمـــی آیـــدخــــود شــــدن بـــــاورم نــــمــــی آیــــد
آنــگــه از رفــتـــنــم خـــبـــر بـــاشــدکــــاشــــیــــانــــم بــــرون در بـــــاشــــد
چـــنــد گــویــای بـــی خــبـــر بـــودندیــــده در بــــســــتــــه در بــــر آمــــودن
یــک ره از دیــدهــا فـــرامـــش بـــاشمـــحـــرم راز بــــاش و خـــامـــش بـــاش
تــا بــدانـی کــه هـر چــه مــی دانـیغــلــطــی یــا غــلــط هــمــی خـــوانــی
پـیـل بـفـکـن کـه سـیـل ره کـنـدسـتپــیـلــکــیـهــای چــرخ بــیـن چــنــدســت
خــاک را پـــیــل چــرخ کــرده مــغــاکبـــه چــنــیــن پـــیــل گــل نــدارد بـــاک؟
بــنـگــر اول کــه آمــدی ز نــخــســتزآنـچــه داری چــه داشـتــی بــه درسـت
آن بــــری زیـــن دو پــــیـــل نــــاوردیکـــــاولـــــیـــــن روز بــــــا خــــــود آوردی
وام دریــــــــا و کــــــــوه در گــــــــردنبـــا فـــلــک رقـــص چـــون تـــوان کـــردن
کــوش تـــا وام جــمــلــه بـــاز دهــیتـــا تـــو مــانــی و یــک ســتـــور تـــهــی
چـــون ز بـــار جـــهـــان نـــداری جـــودر جــهــان هــرکــجـــا کــه خــواهــی رو
پــیـش ازانــت فــکــنــد بــایــد رخــتکــافــســرت را فــرو کــشــنــد از تــخــت
روز بــاشــد کـه صــد شــکـوفـه پــاکاز غـــبــــار حـــســـد فـــتـــد بـــر خـــاک
مـن کـه چـون گـل سـلـاح ریـخـتــه امهـــم ز خـــار حـــســـد گـــریــخـــتـــه ام
تــا مــگــر دلــق پـــوشــی جــســدمطـــلـــق ریـــزد بــــر آتــــش حــــســــدم
ره در ایــن بـــیـــمـــگـــاه تـــا مـــردنایـن چــنـیـن مــی تــوان بــه ســر بــردن
چــون گــذشــتــم ازیـن ربــاط کــهــنگــو فــلــک را هــرآنــچــه خــواهـی کــن
چــنــد بـــاشــی نــظــامــیــا دربــنــدخـــــیــــز و آوازه ای بـــــرآر بـــــلـــــنـــــد
جــان درافــکــن بــه حــضــرت احــدیتــــا بـــــیــــابــــی ســــعــــادت ابـــــدی
گــوش پــیـچــیـدگــان مــکــتــب کــنچـــون در آمــوخـــتـــنــد لـــوح ســـخـــن
عـــلـــم را خـــازن عـــمـــل کـــردنـــدمـــشـــکـــل کـــایــنـــات حـــل کـــردنـــد
هـرکــســی راه خــوابــگـاهـی رفــتچــون کـه هـنـگـام خـوابــش آمـد خــفـت

گروه کتاب پایگاه خبری شاعر


منبع : درج