فرهنگی، هنری و ادبی

امروز : 6 مرداد 1403

نگاهي كوتاه به كتاب ثانيه هاي گيج شاعر:فرناز جعفرزادگان

نگاهي كوتاه به كتاب ثانيه هاي گيج

شاعر:فرناز جعفرزادگان

 از ماه ها پيش كه فرناز جعفرزادگان كتابش را برايم فرستاد تا امروز كه اين يادداشت را مي نويسم، چندين بار شعرهاي اين شاعرِ شيرازي را خوانده ام. از همان روزهاي آغازِ انتشارِ كتاب تا همين چند ساعتِ قبل، منتقدانِ زيادي درباره اين كتاب يادداشت هايي منتشر كردند و تحليل هايي پيرامونِ شعرهايش ارائه نمودند. بعضي از اين تحليل ها، با توجه به معيارهاي نقد ادبي نوشته شده بود و بعضي ديگر، كاملا سُست و بي پايه بود. يكي از اين منتقدان در تحليلش، فرناز جعفرزادگان را با ريچارد براتيگان، شاعرِ قرنِ بيستمِ آمريكايي، مقايسه كرده بود. من پيش از شعرهاي جعفرزادگان، برخي از ترجمه شعرهاي براتيگان را خوانده بودم و با حال و هواي اشعارش بيگانه نبودم؛ بنابراين از اين مقايسه، به شگفت آمدم. خلاصه آنكه به قولِ مولانا: از قياسش خنده آمد خلق را…

البته عدمِ شباهتِ شعرهاي جعفرزادگان با شعرهاي براتيگان به معناي نفيِ زيبايي هاي شعرِ اين شاعر ايراني نيست. جعفرزادگان در كتابِ ثانيه هاي گيج، لحظه هايي را شكار كرده است كه در دوربينِ كمتر شاعري از هم نسلانِ او پيدا مي شود. پيشنهاد مي كنم منتقدانِ ارجمند ما به جايِ مقايسه شاعران امروز ايران با شاعرانِ كشورهاي ديگر، بيايند بر اساس موازين نقد ادبي و با نگاهِ درون متني، شعرهاي خودمان را به خوبي تحليل و بررسي كنند.

و امّا شعرهاي فرناز جعفرزادگان. اگر از من بخواهند در يك جمله شعرهاي او را تعريف كنم، بي هيچ گمان خواهم گفت: شعر فرناز، رباعي هايي در قالبِ شعرِ سپيد است. و امّا دليلِ اين حرفم چيست؟ مهمترين ويژگي هاي رباعي، عبارتند از: 1- كوتاه بودنِ ساختارِ آن و غافلگيري مخاطب در زماني اندك؛ 2- محتواي فكري و فلسفي 3- محدود بودن دايره تخيّلات سوررئاليستي و عدمِ بازي هاي زباني؛ 4- وجود تصاوير عيني و ابژكتيو… فرناز جعفرزادگان در قالبِ شعرهاي سپيدِ كوتاه، تا حدودي توانسته است از ظرفيت رباعي هاي كلاسيك استفاده كند و به اين ترتيب تا حدودي نوآوري هايش در اين حوزه از شعر مدرن ايران را به اثبات برساند. البته بايد گفت محتواي فكري- فلسفيِ شعرهاي كوتاهِ جعفرزادگان، چندان عميق و بنيادي نيست بلكه بيشتر سعي مي كند از لفظ انديشه استفاده كند. مثلا: انديشه اي روييد / امّا / علف هاي هزار عقل / ريشه اش را خشكاندند.

به طور كلي، اگر بخواهم كتابِ «ثانيه هاي گيج» را در بسترِ عموميِ شعر امروز ارزيابي كنم قطعا نمره بدي در اين آزمون نخواهد گرفت. خوشبختانه شاعرانِ هم نسلِ فرناز جعفرزادگان در اين سال ها هنرشان را جدي گرفته اند و اثر اين پشتكار را در كتابهايشان به روشني مي توان ديد. من عموما شعرهاي اين نسل را مطالعه مي كنم؛ در سالي كه در آن قرار داريم مجموعه هاي خوبي از آثارِ شاعرانِ اين نسل منتشر گرديده است. چه در كتاب هايي كه خودم از بازار تهيه مي كنم و چه در كتاب هايي كه خودِ اين شاعران برايم مي فرستند، شعرهاي درخشاني مي بينم كه مرا به آينده ادبي مان اميدوار مي كند. البته در كنارِ اين خوشبيني، شعرهايي هم مي بينم كه عليرغمِ زيبايي هاي تصويري و اشتمالِ آنها بر معانيِ بلند و عواطفِ سرشار، از نظر زبان، نقص هاي فراوان دارند. اگر شاعرانِ اين نسل با مطالعه ميراثِ ادبي مكتوبِ ما بتوانند زبان شعرشان را تقويت كنند و از امكانات فراوان زبان فارسي به خوبي بهره بگيرند، قطعا شاهد شاهكارهاي شعري در همين دوره خواهيم بود.

كتابِ ثانيه هاي گيج از 78 شعر تشكيل شده است. به طور ميانگين، شعرهاي اين كتاب داراي 5 تا 7 سطر است. از شعر شماره 1 تا شعر شماره 78، اكثر شعرها از 15 تا 20 كلمه تجاوز نمي كنند. البته شعرهاي پنج شش كلمه اي هم در اين كتاب زياد است. مثلا: 1- دويد/ دويد/ رسيد/ نديد…. 2- من هيچ چيز ندارم/ جز تو/ كه ندارمت… 3- مي خواهم كه نباشم / اما دستهاي اشاره/ مي گويند باش… 4- هر روز تو مي آيي/ هر روز ما مي رويم…

در يك بررسي آماري كاملا آشكار است كه دايره واژگانِ فرناز جعفرزادگان در اين كتاب، بسيار محدود است. محدود بودن دايره واژگان شاعر، او را در تداعي معاني دچار مشكل مي كند و اين مشكل در شعرهاي جعفرزادگان كاملا آشكار است. اگر اين شاعر در كنارِ استعداد شاعري بتواند تجربه اش را در عرصه هاي زباني تقويت كند قطعا در كتاب هاي بعدي اش شاهد شعرهاي شگفت انگيزي خواهيم بود. چند شعر از اين كتاب: 1- درخت/ سكوت آب و سنگ را مي فهميد/ و پرنده / كه هر چه اوج مي گرفت/ غروب به شهر نزديك تر مي شد… 2- شبي خيسِ خواب/ رو به تنهايي جهان/ پسرك ذهن خيابان را نفس مي كشيد/ و براي يك لقمه صبح/ تمام شب را وزن مي كرد… 3- نگاه باغي ست/ كه وسعت همه لبخندها را/ پلك مي زند….

نویسنده:رضا عبدالملکی

برگرفته از وبلاگ رضا عبدالملکی