فرهنگی، هنری و ادبی

امروز : 6 مرداد 1403

موش و گربه عبید زاکانی

اگر داری تو عقل و دانش و هوش    بیا بـشنو حدیث گربـه و موش
بــخــوانــم از بــرایـت داســتــانـی    که در معنای آن حیران بمانی
ای خــــردمــــنــــد عــــاقــــل ودانــــا    قـصـه مـوش و گـربـه بـرخـوانا
قـــصـــه مــوش و گــربـــه مــظـــلــوم    گـوش کـن همچـو در غـلـطـانا
از قـــضـــای فـــلــک یــکـــی گــربـــه    بــود چــون اژدهـا بــه کـرمـانـا
شکمش طبـل و سینه اش چـو سـپـر    شــیـر دم و پــلـنـگ چــنـگـانـا
از غــــریـــوش بــــه وقـــت غـــریـــدن    شـیـر درنـده شــد هـراســانـا
ســر هـر سـفـره چــون نـهـادی پــای    شــیـر از وی شــدی گـریـزانـا
روزی انـــدر شـــرابـــخـــانــه شـــدی    از بـــرای شــکــار مــوشـــانــا
در پــس خــم مــی نــمــود کــمــیــن    هـمـچـو دزدی کـه در بـیـابـانـا
نـــاگـــهــان مـــوشـــکـــی ز دیــواری    جـست بـر خـم می خـروشانا
سـر بـه خـم بـرنـهـاد و مـی نـوشـیـد    مسـت شد همچـو شیر غرانا
گـفــت کـو گـربــه تــا ســرش بــکـنـم    پـوسـتـش پـر کـنـم ز کـاهـانـا
گـربـه در پـیش مـن چـو سـگ بـاشـد    کــه شــود روبــرو بــمــیــدانــا
گــربـــه ایــن را شــنــیــد و دم نــزدی    چـنگ و دندان زدی بـسـوهانـا
نـاگـهـان جـسـت و مـوش را بـگـرفـت    چـون پـلـنگـی شـکـار کـوهانـا
مـوش گــفــتــا کــه مـن غــلـام تــوام    عـفـو کـن بـر مـن این گـناهانا
گــربـــه گــفــتــا دروغ کــمــتــر گــوی    نـخــورم مـن فـریـب و مـکـرانـا
مـیـشــنـیـدم هـرآنـچــه مـیـگـفــتــی    آروادیـن قـحــبــه مـســلـمـانـا
گـربـه آنـمـوش را بــکـشـت و بــخـورد    سوی مسـجـد شدی خـرامانا
دست و رو را بشست و مسح کشید    ورد مـیـخـوانـد هـمـچـو مـلـانـا
بـــار الــهــا کــه تـــوبـــه کـــردم مــن    نـــدرم مـــوش را بـــدنـــدانـــا
بــهـر ایـن خــون نــاحــق ای خــلــاق    مـن تـصـدق دهم دو مـن نـانـا
آنــقـــدر لــابـــه کـــرد و زاری کـــردی    تـا بـحـدی کـه گـشـت گـریانـا
مــوشـــکــی بـــود در پـــس مــنــبـــر    زود بــرد ایـن خـبـر بـمـوشـانـا
مــژدگــانــی کــه گــربــه تــائب شــد    زاهـد و عــابــد و مـســلـمـانـا
بــود در مـسـجـد آن سـتــوده خـصـال    در نــمــاز و نــیــاز و افــغـــانــا
ایـن خـبــر چــون رسـیـد بــر مـوشـان    همـه گـشـتـند شـاد و خـندانا
هـفــت مـوش گـزیـده بــرجــســتــنـد    هـر یـکـی کـدخــدا و دهـقـانـا
بــرگــرفــتــنــد بــهــر گــربــه ز مــهــر    هـر یکـی تـحـفـه هـای الـوانـا
آن یـکـی شــیـشــه شــراب بــه کـف    وان دگــر بــره هــای بــریــانــا
آن یکـی طـشـتـکـی پـر از کـشـمـش    وان دگـر یک طـبـق ز خـرمـانـا
آن یـکـی ظـرفـی از پـنـیـر بــه دسـت    وان دگـر مـاسـت بـا کـره نـانـا
آن یــکــی خــوانــچــه پــلــو بــر ســر    افــشــره آب لــیـمــو عــمــانـا
نــزد گـــربـــه شـــدنــد آن مــوشـــان    بــا سـلـام و درود و احــسـانـا
عـــــرض کــــردنــــد بـــــا هــــزار ادب    کـای فـدای رهـت همـه جـانـا
لــایـق خــدمــت تــو پــیـشــکــشــی    کـرده ایـم مـا قـبــول فــرمـانـا
گـربـه چـون مـوشـکـان بـدید بـخـوانـد    رزقـکـم فـی الـسـمـاء حـقـانـا
مـن گـرســنـه بــســی بــســر بــردم    رزقـــم امــروز شـــد فـــراوانــا
روزه بـــــودم بـــــه روزهـــــای دگـــــر    از بـــرای رضـــای رحـــمـــانــا
هــرکــه کــار خــدا کــنــد بـــیــقــیــن    روزیــش مــیــشـــود فــراوانــا
بــعــد از آن گــفــت پــیـش فــرمـائیـد    قــدمــی چــنـد ای رفــیـقــانـا
مـوشـکـان جـمـلـه پــیـش مـیـرفـتـنـد    تـنـشـان هـمـچـو بــیـد لـرزانـا
نـاگـهـان گـربــه جـسـت بــر مـوشـان    چــون مــبــارز بــه روز مـیـدانـا
پـــنــج مــوش گــزیــده را بـــگــرفـــت    هـر یـکـی کـدخـدا و ایـلـخـانـا
دو بــدیـن چــنـگ و دو بــدانـچــنـگــال    یک بـه دندان چـو شـیر غـرانـا
آنــدو مــوش دگــر کــه جــان بـــردنــد    زود بــردنـد خـبـر بـه مـوشـانـا
کـه چـه بـنـشـسـتـه اید ای مـوشـان    خـاکـتـان بـر سـر ای جـوانـانـا
پــــنـــج مــــوش رئیـــس را بــــدریـــد    گــربــه بــا چــنـگـهـا و دنـدانـا
مـوشــکـانـرا از ایـن مـصــیـبــت و غـم    شـد لـبـاس هـمـه سـیـاهـانـا
خـاک بــر سـر کـنـان هـمـی گـفـتـنـد    ای دریـغــا رئیــس مــوشــانــا
بــعــد از آن مـتــفــق شــدنـد کــه مـا    می رویم پـای تـخـت سـلطانا
تـا بـشـه عـرض حـال خـویـش کـنـیـم    از سـتـم هـای خـیـل گـربــانـا
شاه موشان نشسـتـه بـود بـه تـخـت    دیــد از دور خــیـل مــوشــانــا
هـمـه یـکــبــاره کــردنـش تــعــظــیـم    کـای تـو شـاهنشـهی بـدورانا
گـربــه کــرده اســت ظــلـم بــر مـاهـا    ای شـهنشـه اولـم بـه قـربـانا
ســالــی یـکــدانـه مـیـگــرفــت از مــا    حــال حـرصـش شـده فـراوانـا
ایــن زمــان پـــنــج پــنــج مــیــگــیــرد    چـون شـده تـائب و مسـلـمانا
درد دل چـون بــه شـاه خـود گـفـتــنـد    شــاه فــرمـود کــای عــزیـزانـا
مـن تـلـافـی بــه گـربــه خـواهـم کـرد    کـه شـود داسـتـان بــه دورانـا
بــعــد یـکـهـفـتــه لـشــگـری آراســت    سـیصـد و سـی هزار موشـانا
هـمــه بــا نـیـزه هـا و تــیـر و کــمــان    هـمـه بــا سـیـف هـای بــرانـا
فـــوج هـــای پــــیـــاده از یـــکـــســـو    تــیـغ هـا در مــیـانـه جــولــانـا
چــونـکــه جــمـع آوری لـشــگـر شــد    از خـراسـان و رشـت و گـیلـانا
یـکــه مــوشــی وزیــر لــشــگــر بــود    هـوشــمـنـد و دلـیـر و فـطـانـا
گـــفـــت بـــایــد یــکـــی ز مـــا بـــرود    نـزد گـربــه بـه شـهـر کـرمـانـا
یــا بـــیــا پـــای تـــخـــت در خــدمــت    یـا کــه آمـاده بــاش جــنـگـانـا
مــوشــکــی بــود ایــلــچــی ز قــدیـم    شـد روانـه بـه شـهـر کـرمـانـا
نـرم نـرمـک بــه گــربــه حــالــی کــرد    کـه مـنـم ایـلـچـی ز شـاهـانـا
خـــــبـــــر آورده ام بـــــرای شــــمــــا    عزم جـنگ کرده شـاه موشانا
یــا بـــرو پـــای تـــخـــت در خـــدمــت    یـا کــه آمـاده بــاش جــنـگـانـا
گـربــه گـفــتــا کـه مـوش گـه خــورده    مــن نـیـایـم بــرون ز کــرمــانـا
لــیــکــن انــدر خـــفـــا تـــدارک کـــرد    لـشـگـر مـعـظـمـی ز گـربــانـا
گــربــه هــای بـــراق شــیــر شــکــار    از صــفــاهـان و یـزد و کـرمـانـا
لــشــگــر گــربــه چــون مــهـیـا شــد    داد فـرمـان بـه سـوی مـیـدانـا
لـــشـــگـــر مـــوشـــهــا ز راه کـــویــر    لـشـگـر گـربــه از کـهـسـتــانـا
در بـــیــابـــان فــارس هــر دو ســپــاه    رزم دادنـــد چـــون دلـــیــرانـــا
جــنــگ مــغــلــوبــه شــد در آن وادی    هر طـرف رسـتـمـانه جـنـگـانـا
آنقـدر مـوش و گـربـه کـشـتـه شـدنـد    کــه نـیـایـد حــســاب آســانـا
حـمـلـه سـخـت کـرد گـربـه چـو شـیر    بـعـد از آن زد بـه قلب موشـانا
مـوشـکـی اســب گـربــه را پــی کـرد    گـربـه شـد سـرنگـون ز زینـانـا
الـــلـــه الـــلــه فـــتـــاد در مــوشـــان    کــه بــگــیـریــد پــهــلــوانــانــا
مــوشــکــان طــبــل شــادیـانـه زدنــد    بــهـر فــتــح و ظــفــر فــراوانـا
شـاه مـوشـان بــشـد بـه فـیـل سـوار    لشگر از پیش و پس خروشانا
گـربـه را هـر دو دسـت بــسـتـه بـهـم    بـا کـلـاف و طـناب و ریسـمـانا
شــــاه گــــفــــتــــا بــــدار آویـــزنــــد    ایــن ســگ روســیــاه نــادانــا
گــربــه چــون دیــد شــاه مــوشــانــرا    غیرتـش شد چو دیگ جوشانا
هـمـچــو شـیـری نـشـســت بــر زانـو    کـنـد آن ریـسـمـان بـه دنـدانـا
مــوشــکــان را گــرفــت و زد بــزمـیـن    که شدندی بـه خـاک یکسـانا
لــشــگــر از یــکــطــرف فــراری شــد    شــاه از یـک جــهـت گــریـزانـا
از مــیــان رفــت فــیـل و فــیـل ســوار    مـخـزن تــاج و تــخـت و ایـوانـا
هـسـت ایـن قـصـه عـجـیـب و غـریـب    یـــادگـــار عـــبـــیــد زاکـــانـــاجـان مـن پـند گـیر از این قـصـه    که شوی در زمانه شادانا
غرض از موش و گربه برخواندن    مدعا فهم کن پـسـر جـانا