چــنـان بــد کـه کـسـری بــدان روزگـاربـــرفــت از مــدایــن ز بـــهــر شـــکــارهمی تـاخـت بـا غرم و آهو بـه دشتپـراگـنـد شـد غـرم و او مـانـده گـشـت…
چــنـان بــد کـه کـسـری بــدان روزگـار | بـــرفــت از مــدایــن ز بـــهــر شـــکــار |
همی تـاخـت بـا غرم و آهو بـه دشت | پـراگـنـد شـد غـرم و او مـانـده گـشـت |
ز هــامــون بـــر مــرغـــزاری رســـیــد | درخــت و گـیـا دیـد و هـم ســایـه دیـد |
هـمــی رانــد بــا شــاه بــوزرجــمــهـر | ز بــهـر پــرســتــش هـم از بــهـر مـهـر |
فـــرود آمـــد از بـــارگـــی شـــاه نــرم | بــدان تــاکــنـد بــرگــیـا چــشــم گــرم |
نـدیـد از پــرســتــنـدگـان هـیـچــکـس | یـکــی خــوب رخ مـانـد بــا شــاه بــس |
بــغــلــتــیــد چــنــدی بــران مــرغــزار | نــهــاده ســرش مــهــربـــان بــرکــنــار |
هــمــیــشــه بـــبـــازوی آن شــاه بــر | یــکـــی بـــنــد بـــازو بـــدی پـــرگــهــر |
بـــرهــنــه شــد از جــامــه بـــازوی او | یــکــی مــرغ رفـــت از هــوا ســـوی او |
فــــرودآمــــد از ابــــر مـــرغ ســــیـــاه | ز پـــرواز شــد تـــا بـــبـــالــیــن شـــاه |
بـــبـــازو نــگــه کــرد وگــوهــر بــدیــد | کــســی رابـــه نــزدیــک او بـــرنــدیــد |
هـمـه لــشــکــرش گــرد آن مــرغــزار | همـی گـشـت هـرکـس ز بـهـر شـکـار |
هـمـان شــاه تــنـهـا بــخــواب انـدرون | نـه بــر گــرد او بــرکــســی رهـنـمــون |
چــومــرغ ســیـه بــنــد بــازوی بــدیـد | ســــر در ز آن گــــوهــــران بــــردریـــد |
چــوبــدریـد گــوهــر یـکــایـک بــخــورد | هــمــان در خـــوشـــاب و یــاقــوت زرد |
بـــخــورد و ز بـــالــیــن او بـــر پـــریــد | هــمــانــگــه ز دیــدار شـــد نــاپـــدیــد |
دژم گــشــت زان کــار بـــوزرجــمــهــر | فـــرومــانــد از کـــارگــردان ســـپـــهــر |
بــدانـسـت کآمـد بــتــنـگـی نـشـیـب | زمــانــه بـــگــیــرد فــریــب و نــهــیــب |
چــوبــیــدارشــد شــاه و او را بـــدیــد | کـزان سـان هـمـی لـب بـدنـدان گـزیـد |
گـمـانـی چــنـان بــرد کــو را بــخــواب | خــورش کــرد بــر پــرورش بــرشــتــاب |
بدو گفت کای سگ تو را این که گفت | کـه پــالـایـش طــبــع بــتــوان نـهـفــت |
نــه مــن اورمــزدم و گـــر بـــهــمــنــم | ز خــاکــســت وز بـــاد و آتـــش تـــنــم |
جــهـانـدار چــنـدی زبــان رنـجــه کــرد | نــدیـد ایــچ پــاســخ جــز ار بــاد ســرد |
بـــپــژمــرد بـــر جــای بـــوزرجــمــهــر | ز شـــاه و ز کـــردار گــردان ســـپـــهــر |
کـه بـس زود دیـد آن نـشـان نـشـیـب | خــردمـنـد خــامـش بــمـانـد از نـهـیـب |
هــمــه گـــرد بـــر گـــرد آن مــرغـــزار | ســپــه بــود و انــدر مــیـان شــهــریـار |
نشست از بـر اسـب کسری بـخـشم | ز ره تـــا در کــاخ نــگــشـــاد چـــشــم |
هــمــه ره ز دانــا هـمــی لــب گــزیـد | فـــرود آمــد از بـــاره چـــنــدی ژکـــیــد |
بــفــرمــود تــا روی ســنــدان کــنـنــد | بـــدانــنــده بـــر کـــاخ زنــدان کــنــنــد |
دران کـاخ بــنـشــســت بــوزرجــمـهـر | ازو بــرگــســســتــه جــهـانــدار مــهـر |
یـکـی خــویـش بــودش دلـیـر وجــوان | پـــرســتـــنــده شــاه نــوشــیــن روان |
بـــهــرجـــای بـــا شــاه در کــاخ بـــود | بــه گـفــتــار بــا شــاه گـســتــاخ بــود |
بـــپــرســیــد یــک روز بـــوزرجــمــهــر | ز پـــرورده شـــاه خـــورشــیــد چـــهــر |
کـه او را پـرسـتـش همی چـون کـنی | بــیـامــوز تــا کــوشــش افــزون کــنـی |
پــرســتــنـده گـفـت ای سـر مـوبــدان | چـــنـــان دان کـــه امـــروز شـــاه ردان |
چــو از خــوان بــرفـت آب بــگـســاردم | زمـیـن ز آبــدســتــان مـگـر یـافــت نـم |
نـگـه سـوی مـن بـنـده زان گـونه کـرد | کـه گـفـتـم سـرآمـد مـرا خـواب وخـورد |
جـهانـدار چـون گـشـت بـامـن درشـت | مـراسـسـت شـد آبـدسـتـان بـمـشـت |
بـــدو دانــشــی گــفــت آب آر خـــیــز | چـنان چـون که بـر دسـت شـاه آب ریز |
بـــــیــــاورد مــــرد جـــــوان آب گــــرم | هـمـی ریـخــت بــر دسـت او نـرم نـرم |
بـدو گـفـت کـیـن بــار بـر دسـتـشـوی | تــو بــا آب جــو هـیـچ تــنـدی مـجــوی |
چــولـب را بــبــالــایـد از بــوی خــوش | تـــو از ریــخـــت آبـــدســتـــان نــکــش |
چـــو روز دگــر شـــاه نــوشــیــن روان | بـــهــنــگــام خـــوردن بـــیــاورد خـــوان |
پـرسـتـنـده را دل پـرانـدیـشـه گـشـت | بــدان تــا دگــر بـــار بــنــهــاد تــشــت |
چــنـان هـم چـو دانـاش فـرمـوده بــود | نــه کــم کــرد ازان نـیـز و نــه بــرفــزود |
بـــه گــفــتـــار دانــا فــرو ریــخــت آب | نــه نــرم ونـه از ریـخــتــن بــرشــتــاب |
بــدو گـفــت شــاه ای فـزایـنـده مـهـر | کـه گـفـت این تـو راگـفـت بـوزرجـمـهـر |
مـــــرا انـــــدریــــن دانــــش او داد راه | کـه بـیـنـد هـمـی ایـن جـهـانـدار شـاه |
بــدو گــفــت رو پــیــش دانــا بــگــوی | کــــزان نــــامــــور جــــاه و آن آبــــروی |
چــراجــســتــی از بــرتــری کـمـتــری | بــــبــــد گــــوهـــر و نــــاســــزا داوری |
پــرســتــنــده بــشــنـیـد و آمــد دوان | بـــرخــال شــد تــنــد وخــســتــه روان |
ز شــاه آنـچ بــشـیـنـد بــا او بــگـفـت | چــیـن یـافـت زو پــاســخ انـدر نـهـفـت |
کــه حــال مـن از حــال شــاه جــهـان | فــراوان بــهــســت آشــکــار و نــهــان |
پـرسـتـنـده بـرگـشـت و پـاسـخ بــبـرد | ســخــنــهـا یـکــایـک بــرو بــرشــمــرد |
فــراوان ز پــاســخ بــرآشــفــت شــاه | ورا بـــنـــد فـــرمـــود و تـــاریـــک چـــاه |
دگــر بــاره پــرســیـد زان پــیـشــکــار | کــه چـــون دارد آن کــم خـــرد روزگــار |
پـــرســتــنــده آمــد پـــر از آب چــهــر | بــگـفـت آن سـخـنـهـا بـه بــوزرجـمـهـر |
چــنـیـن داد پــاســخ بــدو نـیـکـخــواه | کــه روز مــن آســـانــتـــر از روز شـــاه |
فـرسـتــاده بــرگـشـت وآمـد چــو بــاد | هـمـه پــاســخــش کـرد بــر شــاه یـاد |
ز پـاسخ بـر آشفت و شد چـون پـلنگ | ز آهــن تـــنــوری بـــفـــرمـــود تـــنــگ |
ز پـــیــکـــان وز مـــیــخ گـــرد انــدرش | هـم از بــنــد آهـن نــهــفــتــه ســرش |
بــــدو انـــدرون جــــای دانـــا گـــزیـــد | دل از مــهـر دانـا بــیـکــســو کــشــیـد |
نـبــد روزش آرام و شـب جــای خـواب | تـنـش پـر ز سـخـتـی دلـش پـرشـتـاب |
چــهـارم چــنـیـن گـفـت شـاه جــهـان | ابــا پــیـشــکــارش ســخــن درنــهــان |
کـــه یــک بـــار نـــزدیــک دانـــا گـــذار | بـــبـــر زود پــیــغــام و پــاســخ بـــیــار |
بـگـویش کـه چـون بـینی اکـنون تـنـت | کــه از مــیــخ تــیـزســت پــیـراهــنــت |
پـــرســتـــنــده آمــد بـــداد آن پـــیــام | کـه بــشــنـیـد زان مـهـر خــویـش کـام |
چــنــیــن داد پــاســخ بـــمــرد جــوان | کـــه روزم بـــه از روز نـــوشـــیــن روان |
چـو بــرگـشـت و پـاسـخ بــیـاورد مـرد | ز گـــفـــتــــار شـــد شــــاه را روی زرد |
ز ایــوان یــکــی راســتــگــوی گــزیــد | کــه گــفــتـــار دانــا بـــدانــد شــنــیــد |
ابـــا او یــکــی مــرد شــمــشــیــر زن | کــه دژخــیــم بـــود انــدران انــجــمــن |
کـه رو تـو بــدیـن بــد نـهـان را بــگـوی | کـه گـر پـاسـخـت را بــود رنـگ و بــوی |
و گــرنــه کــه دژخــیـم بــا تــیـغ تــیــز | نــمــایــد تـــو را گــردش رســتـــخــیــز |
که گفتـی که زندان بـه از تـخـت شاه | تــنــوری پــر از مــیـخ بــا بــنــد و چــاه |
بــیـامـد بــگـفــت آنـچ بــشــنـیـد مـرد | شــــد از درد دانــــا دلــــش پــــر ز درد |
بــدان پــاکــدل گــفــت بــوزرجــمــهـر | کـه نـنـمـود هـرگـز بــمـابــخــت چــهـر |
چه بـا گنج و تـختی چه بـا رنج سخت | بـــبـــنــدیــم هــر دو بـــنــاکــام رخــت |
نــه ایـن پــای دارد بــگــیـتــی نــه آن | سـرآیـد هـمـی نـیـک و بـد بـی گـمـان |
ز ســخــتــی گـذر کــردن آســان بــود | دل تـــــاجــــداران هــــراســــان بـــــود |
خـــردمــنــد ودژخـــیــم بـــاز آمـــدنــد | بــــر شــــاه گــــردن فــــراز آمــــدنــــد |
شــنــیـده بــگــفــتــنــد بــا شــهـریـار | دلـش گــشــت زان پــاســخ او فــگــار |
بــه ایـوانـش بــردنـد زان تــنـگ جــای | بـــه دســتــوری پـــاکــدل رهــنــمــای |
بـرین نـیـز بـگـذشـت چـنـدی سـپـهـر | پـــر آژنــگ شـــد روی بـــوزرجـــمــهــر |
دلـش تـنـگـتـر گـشـت و بــاریـک شـد | دوچــمــش ز انــدیـشــه تــاریـک شــد |
چــو بــا گــنـج رنـجــش بــرابــر نـبــود | بــفـرســود ازان درد و در غــم بــســود |
چـنـان بــد کـه قـیـصـر بـدان چـنـدگـاه | رســولــی فــرســتــاد نــزدیــک شــاه |
ابـــا نـــامـــه و هـــدیــه و بـــا نـــثـــار | یــکــی درج و قــفــلــی بــرو اســتــوار |
کــــه بــــا شــــاه کــــنـــداوران وردان | فــــراوان بــــود پــــاکــــدل مـــوبــــدان |
بـدیـن قـفـل و این درج نـابـرده دسـت | نـهـفـتـه بـگـویـنـد چـیـزی کـه هـسـت |
فــرســتــیـم بــاژ ار بــگـویـنـد راســت | جــز از بــاژ چــیـزی کـه آیـیـن مـاسـت |
گــرای دون کــه زیـن دانـش نــاگــزیـر | بــــمــــانـــد دل مــــوبــــد تــــیـــزویـــر |
نـبــایـد کــه خــواهـد ز مــا بــاژ شــاه | نــرانــد بــدیــن پــادشــاهــی ســپــاه |
بــریـن گــونــه دارم ز قــیــصــر پــیــام | تـــو پـــاســـخ گـــزار آنــچ آیــدت کـــام |
فــرســتــاده راگــفــت شــاه جــهــان | کــه ایـن هـم نـبــاشــد ز یـزدان نـهـان |
مـــن از فــــر او ایـــن بــــجــــای آورم | هـــمـــان مـــرد پــــاکــــیـــزه رای آورم |
یـکـی هـفـتـه ایـدر ز مـی شـاد بـاش | بــــــرامــــــش دل آرای وآزاد بـــــــاش |
ازان پـس بــران داسـتـان خـیـره مـانـد | بـــزرگــان و فـــرزانــگــانــرا بـــخـــوانــد |
نــگـــه کـــرد هــریــک زهــر بـــاره ای | کــه ســازد مــر آن بـــنــد را چــاره ای |
بـدان درج و قـفـلـی چـنـان بـی کـلـید | نــگــه کــرد و هـر مــوبــدی بــنـگــریـد |
ز دانـش ســراســر بــیـکـسـو شـدنـد | بــنـادانـی خــویـش خــســتــو شـدنـد |
چــو گـشـتــنـد یـک انـجــمـن نـاتــوان | غـمـی شــد دل شــاه نـوشــیـن روان |
همـی گـفـت کـین راز گـردان سـپـهـر | بـــیــارد بـــانــدیــشــه بـــوزرجــمــهــر |
شــــد از درد دانـــا دلـــش پــــر ز درد | بــرو پــر ز چــیـن کـرد و رخــســاره زرد |
شـهـنـشـاه چـون دید ز انـدیشـه رنـج | بــفـرمـود تــا جــامـه دســتــی ز گـنـج |
بــیــاورد گــنــجــور و اســبــی گــزیـن | نـشــســت شــهـنـشــاه کــردنـد زیـن |
بــه نـزدیـک دانـا فــرســتــاد و گـفــت | کـه رنـجـی کـه دیدی نـشـاید نـهـفـت |
چـنـیـن رانـد بــر سـر سـپــهـر بــلـنـد | کــه آیـد ز مــا بــر تــو چــنــدی گــزنــد |
زیـــان تـــو مـــغـــز مـــرا کـــرد تـــیـــز | هـمـی بــا تـن خـویـش کـردی سـتـیـز |
یــکــی کــار پـــیــش آمــدم نــاگــزیــر | کـــزان بـــســـتـــه آمــد دل تـــیــزویــر |
یکی درج زرین سرش بـستـه خـشک | نـهـاده بــرو قـفــل و مـهـری ز مـشــک |
فـــرســـتـــاد قـــیــصـــر بـــرمــا ز روم | یــکـــی مـــوبـــدی نــامـــبـــردار بـــوم |
فـرســتــاده گـویـد کـه ســالـار گـفـت | کــه ایـن راز پــیـدا کــنــیـد از نــهـفــت |
کـه ایـن درج را چــیـســت انـدر نـهـان | بـــگـــویـــنـــد فـــرزانـــگـــان جـــهـــان |
بـه دل گـفـتـم این راز پـوشـیده چـهـر | بــبــیــنــد مــگــر جــان بــوزرجــمــهــر |
چـوبـشـنـیـد بـوزرجـمـهـر ایـن سـخـن | دلــش پـــرشـــد از رنــج و درد کـــهــن |
ز زنـدان بــیـامـد سـرو تـن بــشـسـت | بــه پــیـش جــهـانـداور آمـد نـخــسـت |
هــمــی بـــود تـــرســـان ز آزار شـــاه | جــهـانـدار پــر خــشــم و او بــیـگــنــاه |
شـــب تـــیـــره و روز پـــیـــدا نـــبـــود | بـدان سـان کـه پـیغـام خـسـرو شـنـود |
چــو خــورشــیـد بــنـمـود تــاج از فـراز | بـــپـــوشــیــد روی شــب تـــیــره بـــاز |
بـــاخــتــر نــگــه کــرد بـــوزرجــمــهــر | چـوخـورشـید رخـشـنده بـد بـر سـپـهر |
بــه آب خـرد چـشـم دل را بــشـسـت | ز دانــنــدگــان اســتــواری بـــجــســت |
بــدو گـفـت بــازار مـن خــیـره گـشـت | چـو چـشـمم ازین رنجـها تـیره گـشـت |
نـگـه کـن کـه پـیشـت کـه آیـد بـه راه | ز حـالـش بــپـرس ایـچ نـامـش مـخـواه |
بــه راه آمــد از خــانــه بــوزرجــمــهــر | هـمـی رفـت پــویـان زنـی خـوب چـهـر |
خــردمــنــد بــیــنــا بـــدانــا بــگــفــت | سـخـن هـرچ بـر چـشـم او بـد نـهـفـت |
چـنـیـن گـفـت پــرسـنـده را راه جـوی | کــه بــپــژوه تــا دارد ایــن مــاه شــوی |
زن پــاکــدامــن بــپــرســنــده گــفــت | که شـویسـت و هم کودک اندر نهفـت |
چــوبــشــنــیـد دانــنــده گــفــتــار زن | بــــخــــنـــدیـــد بــــر بــــاره گـــامـــزن |
هـمــانــگــه زنــی دیـگــر آمــد پــدیـد | بــپــرسـیـد چـون تــرجــمـانـش بــدیـد |
که ای زن تـو را بـچـه وشـوی هسـت | وگــر یــک تــنــی بـــاد داری بــدســت |
بـدو گفت شویسـت اگر بـچـه نیسـت | چـو پـاسـخ شنیدی بـر من مه ایسـت |
هـمــانـگــه ســدیـگــر زن آمــد پــدیـد | بــیــامــد بـــر او بـــگــفــت و شــنــیــد |
کـه ای خــوب رخ کـیـســت انـبــاز تــو | بـــریــن کــش خـــرامــیــدن و نــاز تـــو |
مـرا گـفـت هـرگـز نـبــودســت شـوی | نــخــواهـم کــه پــیـداکــنــم نــیـز روی |
چـو بـشـنـید بـوزرجـمـهـر این سـخـن | نـگــر تــا چــه انـدیـشــه افــگــنـد بــن |
بــــیـــامـــد دژم روی تــــازان بــــه راه | چــو بـــردنــد جــویــنــده را نــزد شــاه |
بــفــرمــود تــا رفــت نــزدیــک تــخــت | دل شاه کسـری غمی گشت سـخـت |
کــه دانـنــده را چــشــم بــیـنــا نـدیـد | بـسـی بــاد سـرد از جـگـر بـر کـشـیـد |
هــمــی کــرد پــوزش ازان کــار شــاه | کـــزو داشـــت آزار بــــر بــــیـــگـــنـــاه |
پـس از روم و قـیـصـر زبــان بــرگـشـاد | هـمـی کــرد زان قــفــل و زان درج یـاد |
بــشــاه جــهـان گـفــت بــوزرجــمـهـر | کـه تــابــان بــدی تــا بــتـابــد سـپــهـر |
یـکــی انـجــمـن درج در پــیـش شــاه | بـــه پـــیــش بـــزرگــان جــویــنــده راه |
بــنــیــروی یــزدان کــه انــدیـشــه داد | روان مـــرا راســـتـــی پــــیـــشـــه داد |
بــگـویـم بــدرج انـدرون هـرچ هـســت | نـســایـم بــران قـفــل وآن درج دســت |
اگر تـیره شـد چـشـم دل روشـنسـت | روان راز دانـش هـمـی جــوشـنـســت |
ز گــفــتـــار او شــاد شــد شــهــریــار | دلـش تــازه شـد چـون گـل انـدر بــهـار |
ز اندیشه شد شـاه را پـشـت راسـت | فـرســتــاده و درج را پــیـش خــواسـت |
هــمــه مــوبــدان وردان را بـــخــوانــد | بــسـی دانـشـی پــیـش دانـا نـشـانـد |
ازان پــس فـرســتــاده را گـفـت شـاه | کـه پــیـغـام بــگـزار و پــاســخ بــخــواه |
چـو بـشـنـیـد رومـی زبــان بــرگـشـاد | ســخــنـهـای قــیـصــر هـمـه کــرد یـاد |
کـه گـفـت از جـهـانـدار پــیـروز جــنـگ | خــرد بـــایــد و دانــش و نــام و نــنــگ |
تــو را فــر و بــر ز جــهـانــدار هـســت | بــــزرگـــی و دانـــایـــی و زور دســــت |
هــمــان بـــخــرد و مــوبـــد راه جــوی | گــو بــر مــنـش کــو بــود شــاه جــوی |
هـــمـــه پـــاک در بــــارگـــاه تـــوانـــد | وگــر در جــهــان نــیــکــخــواه تـــوانــد |
همـین درج بـا قـفـل و مـهـر و نـشـان | بـــبــیــنــنــد بــیــدار دل ســرکــشــان |
بــگــویـنــد روشــن کــه زیـرنــهــفــت | چـه چیزست وآن بـا خرد هست جـفت |
فـرسـتـیـم زیـن پـس بـتـو بــاژ و سـاو | کـــه ایـــن مـــرز دارنـــد بـــا بـــاژ تـــاو |
وگــر بــاز مــانــنــد ازیـن مــایـه چــیـز | نــخــواهــنــد ازیـن مــرزهــا بــاژ نــیــز |
چــودانـا ز گــویـنـده پــاســخ شــنـیـد | زبــان بــرگــشــاد آفــریـن گــســتــریـد |
کـه هـمـواره شــاه جــهـان شـاد بــاد | سـخـن دان و بــا بــخـت و بــا داد بــاد |
سـپــاس از خـداونـد خـورشـیـد و مـاه | روان را بــــدانـــش نـــمــــایـــنـــده راه |
نــــدانــــد جـــــز او آشـــــکــــارا و راز | بــــدانـــش مــــرا آز و او بــــی نـــیـــاز |
سـه درسـت رخــشـان بــدرج انـدرون | غــلــافــش بــود ز آنـچ گــفــتــم بــرون |
یـکـی سـفـتـه و دیـگـری نـیم سـفـت | دگــر آنــک آهــن نــدیـدســت جــفــت |
چــو بــشــنـیـد دانـای رومـی کــلــیـد | بــیــاورد و نــوشــیــن روان بــنــگــریــد |
نـهـفــتــه یـکـی حــقــه بــد در مـیـان | بــــحــــقـــه درون پــــرده پــــرنـــیـــان |
سـه گـوهـر بـدان حـقـه انـدر نـهـفـت | چــنـان هـم کـه دانـای ایـران بــگـفــت |
نخـسـتـین ز گوهر یکـی سـفـتـه بـود | دوم نـیـم ســفـت و ســیـم نـابــســود |
هــمــه مــوبــدان آفــریـن خــوانــدنــد | بــدان دانـشــی گــوهـر افــشــانــدنـد |
شـهـنـشـاه رخـسـاره بــی تــاب کـرد | دهــانــش پـــر از در خـــوشـــاب کـــرد |
ز کــار گــذشــتــه دلــش تــنـگ شــد | بــپــیــچــیــد و رویـش پــر آژنــگ شــد |
کــه بـــا او چــراکــرد چــنــدان جـــفــا | ازان پـــس کـــزو دیـــد مـــهـــر و وفـــا |
چــو دانــا رخ شــاه پـــژمــرده یــافــت | روانـــش بــــدرد انــــدر آزرده یـــافــــت |
بـــرآورد گـــویــنـــده راز از نـــهـــفـــت | گـذشـتـه همه پـیش کـسـری بـگـفـت |
ازان بـــنـــد بـــازوی و مـــرغ ســـیــاه | از انــدیــشــه گــوهــر و خـــواب شــاه |
بــدو گـفــت کــیـن بــودنـی کــار بــود | نــدارد پـــشـــیــمـــانــی و درد ســـود |
چـــو آرد بـــد و نــیــک رای ســپـــهــر | چـه شـاه وچـه مـوبـد چـه بـوزرجـمـهر |
ز تـخـمـی کـه یزدان بـاخـتـر بـکـشـت | بـــبـــایــدش بـــرتــارک مــا نــبــشــت |
دل شـــاه نــوشــیــن روان شــادبـــاد | هـــمـــیـــشـــه ز درد وغـــم آزاد بــــاد |
اگــر چــنــد بــاشــد ســرافــراز شــاه | بــــدســــتــــور گــــردد دلـــارای گــــاه |
شــکـارســت کـار شــهـنـشــاه و رزم | می و شـادی و بـخـشـش و داد و بـزم |
بـدانـد کـه شـاهـان چـه کـردنـد پـیش | بــورزد بــدان هـمـنـشـان رای خـویـش |
ز آگـــنـــدن گـــنـــج و رنـــج ســـپـــاه | ز آزرم گــــــفــــــتـــــــار وز دادخــــــواه |
دل وجــان دســتــوربــاشــد بــه رنــج | ز انــدیــشـــه کـــدخـــدایــی و گـــنــج |
*** | |
چــنـیـن بــود تــا گــاه نــوشــیـن روان | هــمــو بــود شــاه و هـمــو پــهــلــوان |
هـمــو بــود جــنـگــی و مــوبــد هـمـو | سـپــهـبــد هـمـو بــود و بــخــرد هـمـو |
بـــهــرجـــای کــارآگــهــان داشــتـــی | جــهــان را بــدســتــور نــگــذاشــتــی |
ز بـــســـیــار و انــدک ز کــار جـــهــان | بــدو نــیــک زو کــس نــکــردی نــهــان |
ز کــار آگــهــان مــوبــدی نــیـکــخــواه | چـنان بـد کـه بـرخـاسـت بـر پـیش گاه |
کــه گــاهـی گـنـه بــگـذرانـی هـمـی | بــبــد نــام آنـکــس نـخــوانـی هـمــی |
هـم ایـن را دگــر بــاره آویـز شــســت | گـنـهـکـار اگـر چــنـد بــا پــوزشــســت |
بــپــاسـخ چــنـیـن بــود تــوقـیـع شـاه | کـه آنکـس کـه خـسـتـو شـود بـر گـناه |
چـو بـیمار زارسـت و ما چـون پـزشـک | ز دارو گـــریـــزان و ریــزان ســـرشـــک |
بــــیـــک دارو ار او نـــگـــردد درســـت | زوان از پـزشـکـی نـخـواهـیـم شـسـت |
دگــر مـوبــدی گــفــت انـوشــه بــدی | بـــداد و دهــش نــیــز تـــوشــه بـــدی |
ســپــهـدار گـرگـان بــرفـت از نـهـفـت | بــبــیـشــه درآمــد زمــانــی بــخــفــت |
بـــنــه بـــرد ار گـــیــل و او بـــرهــنــه | هـــمـــی بـــازگـــردد ز بـــهـــر بـــنـــه |
بــتــوقــیــع پــاســخ چــنــیـن داد بــاز | کـه هـسـتـیم ازان لـشـکـری بـی نـیاز |
کـجــا پــاســپــانـی کـنـد بــر ســپــاه | ز بـــد خـــویــشـــتـــن رانــدارد نــگــاه |
دگــر گــفــت انــوشــه بــدی جــاودان | نـشـسـت و خـور و خـواب بــا مـوبـدان |
یــکــی نــامــور مــایـه دار ایــدرســت | کـه گـنـجـش ز گـنـج تـو افـزونـتـرسـت |
چــنـیـن داد پــاسـخ کـه آری رواسـت | کــه از فــره پـــادشـــاهــی مــاســـت |
دگــر گــفــت کــای شــهـریـار بــلــنـد | انــوشــه بـــدی وز بـــدی بــی گــزنــد |
اســــیـــران رومـــی کــــه آورده انـــد | بــســی شــیــرخــواره درو بـــرده انــد |
بـه تـوقـیع گـفـت آنچـه هسـتـند خـرد | ز دســت اســیــران نــبــایــد شــمــرد |
ســوی مـادرانـشــان فـرســتــیـد بــاز | بــه دل شـاد وز خــواسـتــه بــی نـیـاز |
نــبـــشــتــنــد کــز روم صــدمــایــه ور | هـمــی بــازخــرنـد خــویـشــان بــه زر |
اگــر بـــاز خـــرنــد گــفـــت از هــراس | بــهــر مــایــه داری یــک مــایــه کــاس |
فــروشــیـد و افــزون مــجــویـیـد نــیـز | کـه مـا بــی نـیـازیـم ز ایـشـان بــچـیـز |
بـشـمـشـیـر خـواهـیم ز ایشـان گـهـر | هــمــان بـــدره و بـــرده و ســیــم و زر |
بــگــفــتــنــد کــز مــایـه داران شــهـر | دو بـــازارگــانــنــد کــز شــب دو بــهــر |
یـکــی را نــیــایــد ســرانــدر بــخــواب | از آواز مـــســـتـــان وچـــنــگ ور بـــاب |
چـنـین داد پـاسـخ کـزین نـیسـت رنـج | جـز ایشـان هـرآنـکـس کـه دارنـد گـنـج |
هـمـه هـمـچــنـان شــاد وخــرم زیـنـد | کــه آزاد بــاشــنــد و بــی غــم زیــنــد |
نـوشــتــنـد خــطـی کـانـوشــه بــدی | هــمــیــشــه ز تـــو دور دســت بـــدی |
بــه ایـوان چــنـیـن گـفـت شــاه یـمـن | کـه نـوشـین روان چـون گـشـاید دهـن |
هـمــه مــردگــان را کــنــد بــیـش یـاد | پــر از غــم شــود زنــده را جــان شــاد |
چــنـیـن داد پــاســخ کــه از مـرده یـاد | کــــنـــد هـــرک دارد خــــرد بــــا نـــژاد |
هرآنکـس که از مردگان دل بـشـسـت | نــبـــاشـــد ورا نــیــکــویــهــا درســـت |
یـکـی گـفـت کـای شـاه کـهـتـر پـسـر | نــــگــــردد هـــمــــی گــــرد داد پــــدر |
بـــریــزد هــمــی بــر زمــیــن بــر درم | کـــه بــــاشــــد فـــروشـــنـــده او دژم |
چـنـیـن داد پـاسـخ کـه این نـارواسـت | بــهـای زمـیـن هـم فـروشـنـده راسـت |
دگـر گـفــت کــای شــاه بــرتــرمـنـش | کـــه دوری ز بـــیــغـــاره و ســـرزنــش |
دلـی داشـتـی پـیـش ازین پـر ز شـرم | چـرا شـد بـریـن سـان بـی آزرم و گـرم |
چــنـیـن داد پــاسـخ کـه دنـدان نـبــود | مـکـیـدن جـز از شـیـر پــسـتــان نـبــود |
چــودنـدان بــرآمـد بــبــالــیـد پــشــت | همی گوشت جویم چو گشتم درشت |
یـکـی گـفــت گـیـرم کــنـون مـهـتــری | بـــرای و بـــدانـــش ز مـــا مـــهــتـــری |
چــرا بــرگـذشـتــی ز شـاهـنـشـهـان | دو دیـــده بــــرای تــــو دارد جــــهــــان |
چــنـیـن داد پــاســخ کــه مــا را خــرد | ز دیــدار ایــشـــان هـــمـــی بـــگـــذرد |
هش و دانـش و رای دسـتـور مـاسـت | زمـین گـنج و اندیشـه گـنجـور مـاسـت |
دگــر گــفــت بـــاز تــو ای شــهــریــار | عــقــابــی گــرفــتــســت روز شــکــار |
چـنـیـن گـفـت کـو را بـکـوبـیـد پـشـت | کـه بــا مـهـتــر خـود چـرا شـد درشـت |
بــــیـــاویـــز پـــایـــش ز دار بــــلـــنـــد | بــــدان تـــا بـــدو بــــازگـــردد گـــزنـــد |
کـــه از کـــهـــتـــران نـــیــز در کـــارزار | فــزونــی نــجـــویــنــد بـــا شـــهــریــار |
دگــــر نــــامــــداری ز کــــارآگــــهـــان | چــنـیـن گـفـت کـای شـهـریـار جــهـان |
بـه شـبـگـیـر بـرزیـن بـشـد بــا سـپـاه | ســتـــاره شــنــاســی بـــیــامــد ز راه |
چــنـیـن گـفــت کـای مـرد گـردن فـراز | چـنین لشـکری گشـن وزین گونه سـاز |
چـو بـرگـاشـت او پـشـت بـر شـهـریار | نــبـــیــنــد کــس او را بـــدیــن روزگــار |
بــتـوقـیـع گـفـت آنـک گـردان سـپــهـر | گـشــادســت بــا رای او چــهـر و مـهـر |
بــبــرزیـن ســالــار و گــنــج و ســپــاه | نــگـــردد تـــبـــاه اخـــتـــر هــور و مــاه |
دگــر مــوبــدی گــفــت کــز شــهـریـار | چــنــیـن بــود پــیـمــان بــیــک روزگــار |
کـــه مـــردی گـــزیــنــنــد فـــرخ نــژاد | کــه در پـــادشـــاهــی بـــگــردد بـــداد |
رســـانــد بـــدیــن بـــارگـــاه آگـــهــی | ز بــســیــار وانــدک بــدی گــر بــهــی |
گـشـسـب سـرافـراز مـردیـسـت پــیـر | ســـزد گـــر بـــود داد را دســـتـــگــیــر |
چـــنــیــن داد پـــاســـخ کــه او را ز آز | کـــمــر بـــرمــیــانــســـت دور از نــیــاز |
کـسـی را گـزیـنـیـد کـز رنـج خــویـش | بــپــرهـیـز وبــاشــدش گـنـج خــویـش |
جـهـانـدیـده مـردی درشـت و درسـت | کــه او رای درویـش ســازد نـخــســت |
یـکــی گــفــت ســالــار خــوالـیـگــران | هــمــی نــالــد از شــاه وز مــهــتــران |
کــه آن چــیــز کــو خــود کــنــد آرزوی | سـپــارد هـمـه کـاسـه بــر چـار سـوی |
نــبـــویــد نــیــازد بـــدو نــیــز دســـت | بـــلــرزد دل مــرد خـــســـروپـــرســـت |
چـنـین داد پـاسـخ کـه از بـیـش خـورد | مـــــگــــــر آرزو بــــــازگـــــردد بــــــدرد |
دگـر گـفــت هـرکــس نـکـوهـش کـنـد | شــهـنـشــاه را چــون پــژوهـش کــنـد |
کـه بـی لـشـکـر گـشـن بـیـرون شـود | دل دوســتـــداران پـــر از خـــون شــود |
مـگـر دشـمـنـی بــد ســگـالـد بــدوی | بـــیــایــد بـــه چـــاره بـــنــالــد بـــدوی |
چــنــیــن داد پــاســخ کــه داد وخــرد | تــــن پــــادشــــا راهــــمــــی پــــرورد |
اگــر دادگــر چـــنــد بـــی کــس بـــود | ورا پــاســبـــان راســتــی بـــس بـــود |
دگر گفـت کای بـا خـرد گشـتـه جـفت | بــه مـیـدان خــراســان ســالـار گـفــت |
کــه گــرزاســـب را بـــازکــرد او ز کــار | چــه گـفــت انـدریـن کــار او شــهـریـار |
چــنـیـن داد پــاســخ کــه فــرمـان مـا | نــورزیــد و بـــنــهــفــت پـــیــمــان مــا |
بـــفـــرمــودمـــش تـــا بـــه ارزانــیــان | گـــشـــایــد در گـــنـــج ســـود و زیــان |
کسی کودهش کاسـت بـاشد بـه کار | بـــپـــوشـــد هــمــه فــره شـــهــریــار |
دگــر گـفــت بــاهـرکــســی پــادشــا | بــزرگــســت وبــخــشــنـده و پــارســا |
پــرســتــار دیـریـنـه مـهـرک چــه کـرد | کـــه روزیــش انـــدک شـــد و روی زرد |
چـنین داد پـاسـخ کـه او شـد درشـت | بــران کــرده خــویـش بــنـهـاد پــشــت |
بـیامـد بـدرگـاه و بـنـشـسـت مـسـت | هـمـیـشـه جـز از مـی نـدارد بــدسـت |
ز کــارآگــهـان مـوبــدی گــفــت شــاه | چـو رانـد سـوی جـنـگ قـیـصـر سـپــاه |
نـخـواهـد جــز ایـرانـیـان را بــه جــنـگ | جـهـان شـد بــه ایـران بــر از روم تـنـگ |
چـنـیـن داد پــاسـخ کـه آن دشـمـنـی | بــه طـبــعـسـت و پــرخـاش آهـرمـنـی |
دگـر بــاره پــرســیـد مـوبــد کـه شــاه | ز شـاهـان دگـرگـونـه خــواهـد ســپــاه |
کـدامـسـت وچـون بـایدت مـرد جـنـگ | ز مــردان شــیــرافــگــن تــیــز چــنــگ |
چـنـین داد پـاسـخ کـه جـنـگـی سـوار | نـــبـــایــد کـــه ســـیــر آیــد از کـــارزار |
هـمــان بــزمـش آیـد هـمـان رزمـگــاه | بــرخــشــنــده روز و شــبـــان ســیــاه |
نــگــردد بـــهــنــگـــام نــیــروش کـــم | ز بـــســـیــار وانـــدک نـــبـــاشـــد دژم |
دگـر گـفـت کـای شــاه نـوشـیـن روان | هـمـیـشـه بــزی شــاد و روشــن روان |
بـــدر بـــر یــکــی مــرد بـــد از نــســا | پــــرســــتــــنـــده و کـــاردار بــــســــا |
درم مــانــد بـــر وی ســـیــصــد هــزار | بـــدیــوان چـــوکــردنــد بـــا او شــمــار |
بــنـالـد هـمـی کـیـن درم خـورده شـد | بـــرو مــهــتـــر وکـــهــتـــر آزرده شـــد |
چــو آگـاه شـد زان ســخــن شـهـریـار | کــه مــوبـــد درم خـــواســـت ازکــاردار |
چـنین گـفـت کـز خـورده مـنمـای رنـج | بــبــخــشــیـد چــیـزی مـر او را ز گـنـج |
دگـر گـفـت جـنگی سـواری بـخـسـت | بــدان خـسـتـگـی دیـرمـانـد و بـرسـت |
بــه پـیـش صـف رومـیـان حـمـلـه بــرد | بـــمــرد او وزو کــودکــان مــانــد خـــرد |
چــه فــرمـان دهـد شــهـریـار جــهـان | ز کـــار چــــنـــان خـــرد کـــودک نـــوان |
بـــفــرمــود کــان کــودکــانــرا چـــهــار | ز گـــــنـــــج درم داد بـــــایــــد هـــــزار |
هرآنـکـس کـه شـد کـشـتـه در کـارزار | کــــزو خــــرد کــــودک بــــود یـــادگـــار |
چــونـامــش ز دفــتــر بــخــوانـد دبــیـر | بـــرد پـــیــش کـــودک درم نـــاگـــزیـــر |
چـنـیـن هـم بــسـال انـدرون چـار بــار | مــبـــادا کــه بـــاشــد ازیــن کــارخــوار |
دگـر گـفـت انـوشـه بـدی سـال و مـاه | بـــه مــرو انــدرون پــهــلــوان ســپـــاه |
فـــراوان درم گـــرد کـــرد و بــــخـــورد | پــراگــنــده گــشــتــنــد زان مــرز مــرد |
چـنـیـن داد پــاسـخ کـه آن خـواسـتـه | کــه از شــهـر مــردم کــنـد کــاســتــه |
چــرا بـــایــد از خــون درویــش گــنــج | کـه او شـاد بــاشـد تـن وجـان بـه رنـج |
ازان کــس کــه بــســتــد بــدو بــازده | ازان پـــــس بـــــه مــــرو انــــدر آواز ده |
بـــــفــــرمــــای داری زدن بـــــر درش | بـــبـــیــداری کــشـــور و لــشـــکــرش |
ســـتـــمــکـــاره را زنــده بـــر دار کــن | دو پــایـش ز بــر ســرنـگــونـســار کــن |
بـــدان تـــا کــس از پـــهــلــوانــان مــا | نــپــیــچــد دل و جــان ز پــیــمــان مــا |
دگـر گـفـت کـای شـاه یـزدان پـرسـت | بـــدر بـــر بـــســی مــردم زیــردســت |
هــمــی داد او را ســتــایـش کــنــنــد | جــهــان آفــریـن را نــیــایــش کــنــنــد |
چـنـین داد پـاسـخ کـه یزدان سـپـاس | کـه از مـا کـسـی نـیسـت انـدر هراس |
فــزون کــرد بــایــد بــدیـشــان نــگــاه | اگــر بــا گــنــاهــنــد و گــر بــیــگــنــاه |
دگـر گـفـت کـای شـاه بـا فـر و هـوش | جــهــان شــد پــرآواز خــنــیــا و نــوش |
تـــوانــگـــر و گـــر مـــردم زیــردســـت | شــب آیــد شــود پـــر ز آوای مــســت |
چــنـیـن داد پــاســخ کـه انـدر جــهـان | بـــمــا شـــاد بـــادا کـــهــان و مــهــان |
دگـر گـفــت کــای شــاه بــرتــرمـنـش | هـمـی زشــتــگـویـت کــنـد ســرزنـش |
کـه چـنـدین گـزافـه بـبـخـشـیـد گـنـج | ز گـــرد آوریـــدن نـــدیـــدســــت رنـــج |
چـنـیـن داد پــاسـخ کـه آن خـواسـتـه | کـــزو گـــنــج مــا بـــاشـــد آراســـتـــه |
اگــــر بــــازگــــیـــریـــم ز ارزانــــیــــان | هــمــه ســـود فـــرجـــام گـــردد زیــان |
دگــر گــفــت مــای شــهـریـار بــلــنـد | کــه هـرگــز مـبــادا بــه جــانـت گــزنـد |
جــهـودان و تــرســا تــو را دشـمـنـنـد | دو رویــنــد و بــا کــیــش آهــرمــنــنــد |
چـنـیـن داد پـاسـخ کـه شـاه سـتـرگ | ابـــی زیــنــهــاری نـــبـــاشـــد بـــزرگ |
دگــر گــفــت کــای نــامــور شــهـریـار | ز گــنــج تـــوافــزون ز ســیــصــد هــزار |
درم داده ای مـــــــــرد درویــــــــش را | بـــســی پـــروریــده تـــن خـــویــش را |
چـنین گفت کاین هم بـفرمان ماسـت | بــه ارزانـیـان چــیـز بــخـشـی رواسـت |
دگــر گـفــت کــای شــاه نـادیـده رنـج | ز بـخـشـش فـراوان تـهـی مـانـد گـنـج |
چــنـیـن داد پــاسـخ کـه دســت فـراخ | هـمــی مــرد را نــو کــنــد یـال وشــاخ |
جـهانـدار چـون گـشـت یزدان پـرسـت | نــیــازد بــبــد درجــهــان نــیــز دســت |
جــهـان تــنـگ دیـدیـم بــر تــنـگـخـوی | مــــرا آز و زفـــــتـــــی نــــبـــــد آرزوی |
چـنـین گـفـت مـوبـد کـه ای شـهـریـار | فــراخـــان ســـالــار ســـیــصـــد هــزار |
درم بــسـتـد از بــلـخ بــامـی بــه رنـج | ســپــرده نـهـادنـد یـکــســر بــه گــنـج |
چــنــیــن داد پــاســخ کــه مــا را درم | نــبــایــد کــه بــاشــد کــســی زو دژم |
کــه رنــج آیـد از بــیـشــی گــنــج مــا | نـــه چـــونـــیــن بـــود داد از پـــادشـــا |
از آنـکـس کـه بـسـتـد بـدو هـم دهـید | ز گـنـج آنـچ خــواهـد بــران سـر نـهـیـد |
کـــــه درد دل مـــــردم زیــــردســـــت | نــخــواهـد جــهـانــدار یـزدان پــرســت |
پــــی کــــاخ آبــــاد را بــــر کـــنـــیـــد | بـــگــل بـــام او را تـــوانــگـــر کـــنــیــد |
شــود کــاخ ویـران تــو را ز هــرچ بــود | بــمــانـد پــس از مــرگ نـفــریـن و دود |
ز دیـــوان مـــا نـــام او بـــســـتـــریـــد | بــدر بــر چــنـو را بــکــس مـشــمــریـد |
دگــر گــفــت کــای شـــاه فــرخ نــژاد | بــســی گــیـری از جــم و کــاوس یـاد |
بــدان گــفــت تــا از پــس مــرگ مــن | نــگــردد نــهــان افــســر و تـــرگ مــن |
دگــر گــفــت کــز بــهــمــن ســرفــراز | چـــرا شـــاه ایــران بـــپـــوشـــیـــد راز |
چــنــیــن داد پــاســخ کــه او را خــرد | بـــپــیــچــد هــمــی وز هــوا بــرخــورد |
یـکـی گـفـت کـای شــاه کـهـتــر نـواز | چـرا گـشـتــی اکـنـون چـنـیـن دیـر یـاز |
چــنـیـن داد پــاسـخ کـه بــا بــخــردان | هــمــانــم هــمــان نــیـز بــا مــوبــدان |
چــــوآواز آهـــرمــــن آیـــد بــــگــــوش | نـمــانـد بــه دل رای و بــا مــغــزهـوش |
بـــپــرســیــد مــوبــد ز شــاه زمــیــن | ســخــن رانــد از پــادشــاهــی و دیـن |
که بـی دین جـهان بـه که بـی پـادشا | خــردمــنــد بـــاشــد بـــریــن بـــر گــوا |
چـنـین داد پـاسـخ کـه گـفـتـم همـین | شــنـیـد ایـن ســخــن مـردم پــاکـدیـن |
جــهـانــدار بــی دیـن جــهـان را نـدیـد | مــگــر هـرکــســی دیـن دگــیـر گــزیـد |
یـکـی بــت پـرسـت و یـکـی پـاکـدیـن | یـکــی گــفــت نـفــریـن بــه از آفــریـن |
ز گــفـــتـــار ویــران نــگـــردد جـــهــان | بــــگـــو آنـــچ رایـــت بـــود در نـــهـــان |
هـرآنـگـه کـه شـد تـخـت بـی پـادشـا | خـــردمـــنـــدی ودیــن نـــیــارد بـــهـــا |
یـکـی گـفـت کـای شــاه خــرم نـهـان | ســخــن رانــدی چــنـد پــیـش مــهـان |
یـکــی آنـکــه گــفــتــی زمــانـه مـنـم | بـــد و نـــیــک او را بـــهـــانـــه مـــنـــم |
کـســی کـو کـنـد آفــریـن بــر جــهـان | بــــمــــا بــــازگــــردد درودش نـــهـــان |
چــنـیـن داد پــاسـخ کـه آری رواسـت | کــه تــاج زمــانــه ســر پــادشــاســت |
جــهـان را چـنـیـن شـهـریـاران سـرنـد | ازیــرا چــنــیـن بــر ســران افــســرنــد |
گــذشــتــم ز تــوقــیـع نـوشــیـن روان | جــهـان پــیـر و انــدیـشــه مــن جــوان |
مـرا طـبـع نشـگـفـت اگـر تـیز گـشـت | بــه پـیـری چـنـیـن آتـش آمـیـز گـشـت |
ز مـنـبــر چــومـحـمـود گـویـد خـطـیـب | بـــدیــن مــحـــمــد گــرایــد صـــلــیــب |
هـمـی گـفـتـم این نـامـه را چـنـد گـاه | نـهـان بــد ز خـورشـیـد و کـیـوان و مـاه |
چـو تـاج سـخـن نام مـحـمـود گـشـت | سـتــایـش بــه آفـاق مـوجــود گـشـت |
زمــــانــــه بــــنــــام وی آبـــــاد بـــــاد | ســـپـــهــر ازســـرتـــاج او شـــاد بـــاد |
جـهان بـسـتـنـد از بـت پـرسـتـان هند | بــتــیـغــی کــه دارد چــو رومـی پــرنـد |
گروه کتاب پایگاه خبری شاعر
منبع : درج
منبع : درج