فرهنگی، هنری و ادبی

امروز : 29 فروردین 1404

پایگاه خبری شاعر

داستان کسری با بوزرجمهر

چــنـان بــد کـه کـسـری بــدان روزگـاربـــرفــت از مــدایــن ز بـــهــر شـــکــارهمی تـاخـت بـا غرم و آهو بـه دشتپـراگـنـد شـد غـرم و او مـانـده گـشـت…

چــنـان بــد کـه کـسـری بــدان روزگـار بـــرفــت از مــدایــن ز بـــهــر شـــکــار
همی تـاخـت بـا غرم و آهو بـه دشت پـراگـنـد شـد غـرم و او مـانـده گـشـت
ز هــامــون بـــر مــرغـــزاری رســـیــد درخــت و گـیـا دیـد و هـم ســایـه دیـد
هـمــی رانــد بــا شــاه بــوزرجــمــهـر ز بــهـر پــرســتــش هـم از بــهـر مـهـر
فـــرود آمـــد از بـــارگـــی شـــاه نــرم بــدان تــاکــنـد بــرگــیـا چــشــم گــرم
نـدیـد از پــرســتــنـدگـان هـیـچــکـس یـکــی خــوب رخ مـانـد بــا شــاه بــس
بــغــلــتــیــد چــنــدی بــران مــرغــزار نــهــاده ســرش مــهــربـــان بــرکــنــار
هــمــیــشــه بـــبـــازوی آن شــاه بــر یــکـــی بـــنــد بـــازو بـــدی پـــرگــهــر
بـــرهــنــه شــد از جــامــه بـــازوی او یــکــی مــرغ رفـــت از هــوا ســـوی او
فــــرودآمــــد از ابــــر مـــرغ ســــیـــاه ز پـــرواز شــد تـــا بـــبـــالــیــن شـــاه
بـــبـــازو نــگــه کــرد وگــوهــر بــدیــد کــســی رابـــه نــزدیــک او بـــرنــدیــد
هـمـه لــشــکــرش گــرد آن مــرغــزار همـی گـشـت هـرکـس ز بـهـر شـکـار
هـمـان شــاه تــنـهـا بــخــواب انـدرون نـه بــر گــرد او بــرکــســی رهـنـمــون
چــومــرغ ســیـه بــنــد بــازوی بــدیـد ســــر در ز آن گــــوهــــران بــــردریـــد
چــوبــدریـد گــوهــر یـکــایـک بــخــورد هــمــان در خـــوشـــاب و یــاقــوت زرد
بـــخــورد و ز بـــالــیــن او بـــر پـــریــد هــمــانــگــه ز دیــدار شـــد نــاپـــدیــد
دژم گــشــت زان کــار بـــوزرجــمــهــر فـــرومــانــد از کـــارگــردان ســـپـــهــر
بــدانـسـت کآمـد بــتــنـگـی نـشـیـب زمــانــه بـــگــیــرد فــریــب و نــهــیــب
چــوبــیــدارشــد شــاه و او را بـــدیــد کـزان سـان هـمـی لـب بـدنـدان گـزیـد
گـمـانـی چــنـان بــرد کــو را بــخــواب خــورش کــرد بــر پــرورش بــرشــتــاب
بدو گفت کای سگ تو را این که گفت کـه پــالـایـش طــبــع بــتــوان نـهـفــت
نــه مــن اورمــزدم و گـــر بـــهــمــنــم ز خــاکــســت وز بـــاد و آتـــش تـــنــم
جــهـانـدار چــنـدی زبــان رنـجــه کــرد نــدیـد ایــچ پــاســخ جــز ار بــاد ســرد
بـــپــژمــرد بـــر جــای بـــوزرجــمــهــر ز شـــاه و ز کـــردار گــردان ســـپـــهــر
کـه بـس زود دیـد آن نـشـان نـشـیـب خــردمـنـد خــامـش بــمـانـد از نـهـیـب
هــمــه گـــرد بـــر گـــرد آن مــرغـــزار ســپــه بــود و انــدر مــیـان شــهــریـار
نشست از بـر اسـب کسری بـخـشم ز ره تـــا در کــاخ نــگــشـــاد چـــشــم
هــمــه ره ز دانــا هـمــی لــب گــزیـد فـــرود آمــد از بـــاره چـــنــدی ژکـــیــد
بــفــرمــود تــا روی ســنــدان کــنـنــد بـــدانــنــده بـــر کـــاخ زنــدان کــنــنــد
دران کـاخ بــنـشــســت بــوزرجــمـهـر ازو بــرگــســســتــه جــهـانــدار مــهـر
یـکـی خــویـش بــودش دلـیـر وجــوان پـــرســتـــنــده شــاه نــوشــیــن روان
بـــهــرجـــای بـــا شــاه در کــاخ بـــود بــه گـفــتــار بــا شــاه گـســتــاخ بــود
بـــپــرســیــد یــک روز بـــوزرجــمــهــر ز پـــرورده شـــاه خـــورشــیــد چـــهــر
کـه او را پـرسـتـش همی چـون کـنی بــیـامــوز تــا کــوشــش افــزون کــنـی
پــرســتــنـده گـفـت ای سـر مـوبــدان چـــنـــان دان کـــه امـــروز شـــاه ردان
چــو از خــوان بــرفـت آب بــگـســاردم زمـیـن ز آبــدســتــان مـگـر یـافــت نـم
نـگـه سـوی مـن بـنـده زان گـونه کـرد کـه گـفـتـم سـرآمـد مـرا خـواب وخـورد
جـهانـدار چـون گـشـت بـامـن درشـت مـراسـسـت شـد آبـدسـتـان بـمـشـت
بـــدو دانــشــی گــفــت آب آر خـــیــز چـنان چـون که بـر دسـت شـاه آب ریز
بـــــیــــاورد مــــرد جـــــوان آب گــــرم هـمـی ریـخــت بــر دسـت او نـرم نـرم
بـدو گـفـت کـیـن بــار بـر دسـتـشـوی تــو بــا آب جــو هـیـچ تــنـدی مـجــوی
چــولـب را بــبــالــایـد از بــوی خــوش تـــو از ریــخـــت آبـــدســتـــان نــکــش
چـــو روز دگــر شـــاه نــوشــیــن روان بـــهــنــگــام خـــوردن بـــیــاورد خـــوان
پـرسـتـنـده را دل پـرانـدیـشـه گـشـت بــدان تــا دگــر بـــار بــنــهــاد تــشــت
چــنـان هـم چـو دانـاش فـرمـوده بــود نــه کــم کــرد ازان نـیـز و نــه بــرفــزود
بـــه گــفــتـــار دانــا فــرو ریــخــت آب نــه نــرم ونـه از ریـخــتــن بــرشــتــاب
بــدو گـفــت شــاه ای فـزایـنـده مـهـر کـه گـفـت این تـو راگـفـت بـوزرجـمـهـر
مـــــرا انـــــدریــــن دانــــش او داد راه کـه بـیـنـد هـمـی ایـن جـهـانـدار شـاه
بــدو گــفــت رو پــیــش دانــا بــگــوی کــــزان نــــامــــور جــــاه و آن آبــــروی
چــراجــســتــی از بــرتــری کـمـتــری بــــبــــد گــــوهـــر و نــــاســــزا داوری
پــرســتــنــده بــشــنـیـد و آمــد دوان بـــرخــال شــد تــنــد وخــســتــه روان
ز شــاه آنـچ بــشـیـنـد بــا او بــگـفـت چــیـن یـافـت زو پــاســخ انـدر نـهـفـت
کــه حــال مـن از حــال شــاه جــهـان فــراوان بــهــســت آشــکــار و نــهــان
پـرسـتـنـده بـرگـشـت و پـاسـخ بــبـرد ســخــنــهـا یـکــایـک بــرو بــرشــمــرد
فــراوان ز پــاســخ بــرآشــفــت شــاه ورا بـــنـــد فـــرمـــود و تـــاریـــک چـــاه
دگــر بــاره پــرســیـد زان پــیـشــکــار کــه چـــون دارد آن کــم خـــرد روزگــار
پـــرســتــنــده آمــد پـــر از آب چــهــر بــگـفـت آن سـخـنـهـا بـه بــوزرجـمـهـر
چــنـیـن داد پــاســخ بــدو نـیـکـخــواه کــه روز مــن آســـانــتـــر از روز شـــاه
فـرسـتــاده بــرگـشـت وآمـد چــو بــاد هـمـه پــاســخــش کـرد بــر شــاه یـاد
ز پـاسخ بـر آشفت و شد چـون پـلنگ ز آهــن تـــنــوری بـــفـــرمـــود تـــنــگ
ز پـــیــکـــان وز مـــیــخ گـــرد انــدرش هـم از بــنــد آهـن نــهــفــتــه ســرش
بــــدو انـــدرون جــــای دانـــا گـــزیـــد دل از مــهـر دانـا بــیـکــســو کــشــیـد
نـبــد روزش آرام و شـب جــای خـواب تـنـش پـر ز سـخـتـی دلـش پـرشـتـاب
چــهـارم چــنـیـن گـفـت شـاه جــهـان ابــا پــیـشــکــارش ســخــن درنــهــان
کـــه یــک بـــار نـــزدیــک دانـــا گـــذار بـــبـــر زود پــیــغــام و پــاســخ بـــیــار
بـگـویش کـه چـون بـینی اکـنون تـنـت کــه از مــیــخ تــیـزســت پــیـراهــنــت
پـــرســتـــنــده آمــد بـــداد آن پـــیــام کـه بــشــنـیـد زان مـهـر خــویـش کـام
چــنــیــن داد پــاســخ بـــمــرد جــوان کـــه روزم بـــه از روز نـــوشـــیــن روان
چـو بــرگـشـت و پـاسـخ بــیـاورد مـرد ز گـــفـــتــــار شـــد شــــاه را روی زرد
ز ایــوان یــکــی راســتــگــوی گــزیــد کــه گــفــتـــار دانــا بـــدانــد شــنــیــد
ابـــا او یــکــی مــرد شــمــشــیــر زن کــه دژخــیــم بـــود انــدران انــجــمــن
کـه رو تـو بــدیـن بــد نـهـان را بــگـوی کـه گـر پـاسـخـت را بــود رنـگ و بــوی
و گــرنــه کــه دژخــیـم بــا تــیـغ تــیــز نــمــایــد تـــو را گــردش رســتـــخــیــز
که گفتـی که زندان بـه از تـخـت شاه تــنــوری پــر از مــیـخ بــا بــنــد و چــاه
بــیـامـد بــگـفــت آنـچ بــشــنـیـد مـرد شــــد از درد دانــــا دلــــش پــــر ز درد
بــدان پــاکــدل گــفــت بــوزرجــمــهـر کـه نـنـمـود هـرگـز بــمـابــخــت چــهـر
چه بـا گنج و تـختی چه بـا رنج سخت بـــبـــنــدیــم هــر دو بـــنــاکــام رخــت
نــه ایـن پــای دارد بــگــیـتــی نــه آن سـرآیـد هـمـی نـیـک و بـد بـی گـمـان
ز ســخــتــی گـذر کــردن آســان بــود دل تـــــاجــــداران هــــراســــان بـــــود
خـــردمــنــد ودژخـــیــم بـــاز آمـــدنــد بــــر شــــاه گــــردن فــــراز آمــــدنــــد
شــنــیـده بــگــفــتــنــد بــا شــهـریـار دلـش گــشــت زان پــاســخ او فــگــار
بــه ایـوانـش بــردنـد زان تــنـگ جــای بـــه دســتــوری پـــاکــدل رهــنــمــای
بـرین نـیـز بـگـذشـت چـنـدی سـپـهـر پـــر آژنــگ شـــد روی بـــوزرجـــمــهــر
دلـش تـنـگـتـر گـشـت و بــاریـک شـد دوچــمــش ز انــدیـشــه تــاریـک شــد
چــو بــا گــنـج رنـجــش بــرابــر نـبــود بــفـرســود ازان درد و در غــم بــســود
چـنـان بــد کـه قـیـصـر بـدان چـنـدگـاه رســولــی فــرســتــاد نــزدیــک شــاه
ابـــا نـــامـــه و هـــدیــه و بـــا نـــثـــار یــکــی درج و قــفــلــی بــرو اســتــوار
کــــه بــــا شــــاه کــــنـــداوران وردان فــــراوان بــــود پــــاکــــدل مـــوبــــدان
بـدیـن قـفـل و این درج نـابـرده دسـت نـهـفـتـه بـگـویـنـد چـیـزی کـه هـسـت
فــرســتــیـم بــاژ ار بــگـویـنـد راســت جــز از بــاژ چــیـزی کـه آیـیـن مـاسـت
گــرای دون کــه زیـن دانـش نــاگــزیـر بــــمــــانـــد دل مــــوبــــد تــــیـــزویـــر
نـبــایـد کــه خــواهـد ز مــا بــاژ شــاه نــرانــد بــدیــن پــادشــاهــی ســپــاه
بــریـن گــونــه دارم ز قــیــصــر پــیــام تـــو پـــاســـخ گـــزار آنــچ آیــدت کـــام
فــرســتــاده راگــفــت شــاه جــهــان کــه ایـن هـم نـبــاشــد ز یـزدان نـهـان
مـــن از فــــر او ایـــن بــــجــــای آورم هـــمـــان مـــرد پــــاکــــیـــزه رای آورم
یـکـی هـفـتـه ایـدر ز مـی شـاد بـاش بــــــرامــــــش دل آرای وآزاد بـــــــاش
ازان پـس بــران داسـتـان خـیـره مـانـد بـــزرگــان و فـــرزانــگــانــرا بـــخـــوانــد
نــگـــه کـــرد هــریــک زهــر بـــاره ای کــه ســازد مــر آن بـــنــد را چــاره ای
بـدان درج و قـفـلـی چـنـان بـی کـلـید نــگــه کــرد و هـر مــوبــدی بــنـگــریـد
ز دانـش ســراســر بــیـکـسـو شـدنـد بــنـادانـی خــویـش خــســتــو شـدنـد
چــو گـشـتــنـد یـک انـجــمـن نـاتــوان غـمـی شــد دل شــاه نـوشــیـن روان
همـی گـفـت کـین راز گـردان سـپـهـر بـــیــارد بـــانــدیــشــه بـــوزرجــمــهــر
شــــد از درد دانـــا دلـــش پــــر ز درد بــرو پــر ز چــیـن کـرد و رخــســاره زرد
شـهـنـشـاه چـون دید ز انـدیشـه رنـج بــفـرمـود تــا جــامـه دســتــی ز گـنـج
بــیــاورد گــنــجــور و اســبــی گــزیـن نـشــســت شــهـنـشــاه کــردنـد زیـن
بــه نـزدیـک دانـا فــرســتــاد و گـفــت کـه رنـجـی کـه دیدی نـشـاید نـهـفـت
چـنـیـن رانـد بــر سـر سـپــهـر بــلـنـد کــه آیـد ز مــا بــر تــو چــنــدی گــزنــد
زیـــان تـــو مـــغـــز مـــرا کـــرد تـــیـــز هـمـی بــا تـن خـویـش کـردی سـتـیـز
یــکــی کــار پـــیــش آمــدم نــاگــزیــر کـــزان بـــســـتـــه آمــد دل تـــیــزویــر
یکی درج زرین سرش بـستـه خـشک نـهـاده بــرو قـفــل و مـهـری ز مـشــک
فـــرســـتـــاد قـــیــصـــر بـــرمــا ز روم یــکـــی مـــوبـــدی نــامـــبـــردار بـــوم
فـرســتــاده گـویـد کـه ســالـار گـفـت کــه ایـن راز پــیـدا کــنــیـد از نــهـفــت
کـه ایـن درج را چــیـســت انـدر نـهـان بـــگـــویـــنـــد فـــرزانـــگـــان جـــهـــان
بـه دل گـفـتـم این راز پـوشـیده چـهـر بــبــیــنــد مــگــر جــان بــوزرجــمــهــر
چـوبـشـنـیـد بـوزرجـمـهـر ایـن سـخـن دلــش پـــرشـــد از رنــج و درد کـــهــن
ز زنـدان بــیـامـد سـرو تـن بــشـسـت بــه پــیـش جــهـانـداور آمـد نـخــسـت
هــمــی بـــود تـــرســـان ز آزار شـــاه جــهـانـدار پــر خــشــم و او بــیـگــنــاه
شـــب تـــیـــره و روز پـــیـــدا نـــبـــود بـدان سـان کـه پـیغـام خـسـرو شـنـود
چــو خــورشــیـد بــنـمـود تــاج از فـراز بـــپـــوشــیــد روی شــب تـــیــره بـــاز
بـــاخــتــر نــگــه کــرد بـــوزرجــمــهــر چـوخـورشـید رخـشـنده بـد بـر سـپـهر
بــه آب خـرد چـشـم دل را بــشـسـت ز دانــنــدگــان اســتــواری بـــجــســت
بــدو گـفـت بــازار مـن خــیـره گـشـت چـو چـشـمم ازین رنجـها تـیره گـشـت
نـگـه کـن کـه پـیشـت کـه آیـد بـه راه ز حـالـش بــپـرس ایـچ نـامـش مـخـواه
بــه راه آمــد از خــانــه بــوزرجــمــهــر هـمـی رفـت پــویـان زنـی خـوب چـهـر
خــردمــنــد بــیــنــا بـــدانــا بــگــفــت سـخـن هـرچ بـر چـشـم او بـد نـهـفـت
چـنـیـن گـفـت پــرسـنـده را راه جـوی کــه بــپــژوه تــا دارد ایــن مــاه شــوی
زن پــاکــدامــن بــپــرســنــده گــفــت که شـویسـت و هم کودک اندر نهفـت
چــوبــشــنــیـد دانــنــده گــفــتــار زن بــــخــــنـــدیـــد بــــر بــــاره گـــامـــزن
هـمــانــگــه زنــی دیـگــر آمــد پــدیـد بــپــرسـیـد چـون تــرجــمـانـش بــدیـد
که ای زن تـو را بـچـه وشـوی هسـت وگــر یــک تــنــی بـــاد داری بــدســت
بـدو گفت شویسـت اگر بـچـه نیسـت چـو پـاسـخ شنیدی بـر من مه ایسـت
هـمــانـگــه ســدیـگــر زن آمــد پــدیـد بــیــامــد بـــر او بـــگــفــت و شــنــیــد
کـه ای خــوب رخ کـیـســت انـبــاز تــو بـــریــن کــش خـــرامــیــدن و نــاز تـــو
مـرا گـفـت هـرگـز نـبــودســت شـوی نــخــواهـم کــه پــیـداکــنــم نــیـز روی
چـو بـشـنـید بـوزرجـمـهـر این سـخـن نـگــر تــا چــه انـدیـشــه افــگــنـد بــن
بــــیـــامـــد دژم روی تــــازان بــــه راه چــو بـــردنــد جــویــنــده را نــزد شــاه
بــفــرمــود تــا رفــت نــزدیــک تــخــت دل شاه کسـری غمی گشت سـخـت
کــه دانـنــده را چــشــم بــیـنــا نـدیـد بـسـی بــاد سـرد از جـگـر بـر کـشـیـد
هــمــی کــرد پــوزش ازان کــار شــاه کـــزو داشـــت آزار بــــر بــــیـــگـــنـــاه
پـس از روم و قـیـصـر زبــان بــرگـشـاد هـمـی کــرد زان قــفــل و زان درج یـاد
بــشــاه جــهـان گـفــت بــوزرجــمـهـر کـه تــابــان بــدی تــا بــتـابــد سـپــهـر
یـکــی انـجــمـن درج در پــیـش شــاه بـــه پـــیــش بـــزرگــان جــویــنــده راه
بــنــیــروی یــزدان کــه انــدیـشــه داد روان مـــرا راســـتـــی پــــیـــشـــه داد
بــگـویـم بــدرج انـدرون هـرچ هـســت نـســایـم بــران قـفــل وآن درج دســت
اگر تـیره شـد چـشـم دل روشـنسـت روان راز دانـش هـمـی جــوشـنـســت
ز گــفــتـــار او شــاد شــد شــهــریــار دلـش تــازه شـد چـون گـل انـدر بــهـار
ز اندیشه شد شـاه را پـشـت راسـت فـرســتــاده و درج را پــیـش خــواسـت
هــمــه مــوبــدان وردان را بـــخــوانــد بــسـی دانـشـی پــیـش دانـا نـشـانـد
ازان پــس فـرســتــاده را گـفـت شـاه کـه پــیـغـام بــگـزار و پــاســخ بــخــواه
چـو بـشـنـیـد رومـی زبــان بــرگـشـاد ســخــنـهـای قــیـصــر هـمـه کــرد یـاد
کـه گـفـت از جـهـانـدار پــیـروز جــنـگ خــرد بـــایــد و دانــش و نــام و نــنــگ
تــو را فــر و بــر ز جــهـانــدار هـســت بــــزرگـــی و دانـــایـــی و زور دســــت
هــمــان بـــخــرد و مــوبـــد راه جــوی گــو بــر مــنـش کــو بــود شــاه جــوی
هـــمـــه پـــاک در بــــارگـــاه تـــوانـــد وگــر در جــهــان نــیــکــخــواه تـــوانــد
همـین درج بـا قـفـل و مـهـر و نـشـان بـــبــیــنــنــد بــیــدار دل ســرکــشــان
بــگــویـنــد روشــن کــه زیـرنــهــفــت چـه چیزست وآن بـا خرد هست جـفت
فـرسـتـیـم زیـن پـس بـتـو بــاژ و سـاو کـــه ایـــن مـــرز دارنـــد بـــا بـــاژ تـــاو
وگــر بــاز مــانــنــد ازیـن مــایـه چــیـز نــخــواهــنــد ازیـن مــرزهــا بــاژ نــیــز
چــودانـا ز گــویـنـده پــاســخ شــنـیـد زبــان بــرگــشــاد آفــریـن گــســتــریـد
کـه هـمـواره شــاه جــهـان شـاد بــاد سـخـن دان و بــا بــخـت و بــا داد بــاد
سـپــاس از خـداونـد خـورشـیـد و مـاه روان را بــــدانـــش نـــمــــایـــنـــده راه
نــــدانــــد جـــــز او آشـــــکــــارا و راز بــــدانـــش مــــرا آز و او بــــی نـــیـــاز
سـه درسـت رخــشـان بــدرج انـدرون غــلــافــش بــود ز آنـچ گــفــتــم بــرون
یـکـی سـفـتـه و دیـگـری نـیم سـفـت دگــر آنــک آهــن نــدیـدســت جــفــت
چــو بــشــنـیـد دانـای رومـی کــلــیـد بــیــاورد و نــوشــیــن روان بــنــگــریــد
نـهـفــتــه یـکـی حــقــه بــد در مـیـان بــــحــــقـــه درون پــــرده پــــرنـــیـــان
سـه گـوهـر بـدان حـقـه انـدر نـهـفـت چــنـان هـم کـه دانـای ایـران بــگـفــت
نخـسـتـین ز گوهر یکـی سـفـتـه بـود دوم نـیـم ســفـت و ســیـم نـابــســود
هــمــه مــوبــدان آفــریـن خــوانــدنــد بــدان دانـشــی گــوهـر افــشــانــدنـد
شـهـنـشـاه رخـسـاره بــی تــاب کـرد دهــانــش پـــر از در خـــوشـــاب کـــرد
ز کــار گــذشــتــه دلــش تــنـگ شــد بــپــیــچــیــد و رویـش پــر آژنــگ شــد
کــه بـــا او چــراکــرد چــنــدان جـــفــا ازان پـــس کـــزو دیـــد مـــهـــر و وفـــا
چــو دانــا رخ شــاه پـــژمــرده یــافــت روانـــش بــــدرد انــــدر آزرده یـــافــــت
بـــرآورد گـــویــنـــده راز از نـــهـــفـــت گـذشـتـه همه پـیش کـسـری بـگـفـت
ازان بـــنـــد بـــازوی و مـــرغ ســـیــاه از انــدیــشــه گــوهــر و خـــواب شــاه
بــدو گـفــت کــیـن بــودنـی کــار بــود نــدارد پـــشـــیــمـــانــی و درد ســـود
چـــو آرد بـــد و نــیــک رای ســپـــهــر چـه شـاه وچـه مـوبـد چـه بـوزرجـمـهر
ز تـخـمـی کـه یزدان بـاخـتـر بـکـشـت بـــبـــایــدش بـــرتــارک مــا نــبــشــت
دل شـــاه نــوشــیــن روان شــادبـــاد هـــمـــیـــشـــه ز درد وغـــم آزاد بــــاد
اگــر چــنــد بــاشــد ســرافــراز شــاه بــــدســــتــــور گــــردد دلـــارای گــــاه
شــکـارســت کـار شــهـنـشــاه و رزم می و شـادی و بـخـشـش و داد و بـزم
بـدانـد کـه شـاهـان چـه کـردنـد پـیش بــورزد بــدان هـمـنـشـان رای خـویـش
ز آگـــنـــدن گـــنـــج و رنـــج ســـپـــاه ز آزرم گــــــفــــــتـــــــار وز دادخــــــواه
دل وجــان دســتــوربــاشــد بــه رنــج ز انــدیــشـــه کـــدخـــدایــی و گـــنــج
***
چــنـیـن بــود تــا گــاه نــوشــیـن روان هــمــو بــود شــاه و هـمــو پــهــلــوان
هـمــو بــود جــنـگــی و مــوبــد هـمـو سـپــهـبــد هـمـو بــود و بــخــرد هـمـو
بـــهــرجـــای کــارآگــهــان داشــتـــی جــهــان را بــدســتــور نــگــذاشــتــی
ز بـــســـیــار و انــدک ز کــار جـــهــان بــدو نــیــک زو کــس نــکــردی نــهــان
ز کــار آگــهــان مــوبــدی نــیـکــخــواه چـنان بـد کـه بـرخـاسـت بـر پـیش گاه
کــه گــاهـی گـنـه بــگـذرانـی هـمـی بــبــد نــام آنـکــس نـخــوانـی هـمــی
هـم ایـن را دگــر بــاره آویـز شــســت گـنـهـکـار اگـر چــنـد بــا پــوزشــســت
بــپــاسـخ چــنـیـن بــود تــوقـیـع شـاه کـه آنکـس کـه خـسـتـو شـود بـر گـناه
چـو بـیمار زارسـت و ما چـون پـزشـک ز دارو گـــریـــزان و ریــزان ســـرشـــک
بــــیـــک دارو ار او نـــگـــردد درســـت زوان از پـزشـکـی نـخـواهـیـم شـسـت
دگــر مـوبــدی گــفــت انـوشــه بــدی بـــداد و دهــش نــیــز تـــوشــه بـــدی
ســپــهـدار گـرگـان بــرفـت از نـهـفـت بــبــیـشــه درآمــد زمــانــی بــخــفــت
بـــنــه بـــرد ار گـــیــل و او بـــرهــنــه هـــمـــی بـــازگـــردد ز بـــهـــر بـــنـــه
بــتــوقــیــع پــاســخ چــنــیـن داد بــاز کـه هـسـتـیم ازان لـشـکـری بـی نـیاز
کـجــا پــاســپــانـی کـنـد بــر ســپــاه ز بـــد خـــویــشـــتـــن رانــدارد نــگــاه
دگــر گــفــت انــوشــه بــدی جــاودان نـشـسـت و خـور و خـواب بــا مـوبـدان
یــکــی نــامــور مــایـه دار ایــدرســت کـه گـنـجـش ز گـنـج تـو افـزونـتـرسـت
چــنـیـن داد پــاسـخ کـه آری رواسـت کــه از فــره پـــادشـــاهــی مــاســـت
دگــر گــفــت کــای شــهـریـار بــلــنـد انــوشــه بـــدی وز بـــدی بــی گــزنــد
اســــیـــران رومـــی کــــه آورده انـــد بــســی شــیــرخــواره درو بـــرده انــد
بـه تـوقـیع گـفـت آنچـه هسـتـند خـرد ز دســت اســیــران نــبــایــد شــمــرد
ســوی مـادرانـشــان فـرســتــیـد بــاز بــه دل شـاد وز خــواسـتــه بــی نـیـاز
نــبـــشــتــنــد کــز روم صــدمــایــه ور هـمــی بــازخــرنـد خــویـشــان بــه زر
اگــر بـــاز خـــرنــد گــفـــت از هــراس بــهــر مــایــه داری یــک مــایــه کــاس
فــروشــیـد و افــزون مــجــویـیـد نــیـز کـه مـا بــی نـیـازیـم ز ایـشـان بــچـیـز
بـشـمـشـیـر خـواهـیم ز ایشـان گـهـر هــمــان بـــدره و بـــرده و ســیــم و زر
بــگــفــتــنــد کــز مــایـه داران شــهـر دو بـــازارگــانــنــد کــز شــب دو بــهــر
یـکــی را نــیــایــد ســرانــدر بــخــواب از آواز مـــســـتـــان وچـــنــگ ور بـــاب
چـنـین داد پـاسـخ کـزین نـیسـت رنـج جـز ایشـان هـرآنـکـس کـه دارنـد گـنـج
هـمـه هـمـچــنـان شــاد وخــرم زیـنـد کــه آزاد بــاشــنــد و بــی غــم زیــنــد
نـوشــتــنـد خــطـی کـانـوشــه بــدی هــمــیــشــه ز تـــو دور دســت بـــدی
بــه ایـوان چــنـیـن گـفـت شــاه یـمـن کـه نـوشـین روان چـون گـشـاید دهـن
هـمــه مــردگــان را کــنــد بــیـش یـاد پــر از غــم شــود زنــده را جــان شــاد
چــنـیـن داد پــاســخ کــه از مـرده یـاد کــــنـــد هـــرک دارد خــــرد بــــا نـــژاد
هرآنکـس که از مردگان دل بـشـسـت نــبـــاشـــد ورا نــیــکــویــهــا درســـت
یـکـی گـفـت کـای شـاه کـهـتـر پـسـر نــــگــــردد هـــمــــی گــــرد داد پــــدر
بـــریــزد هــمــی بــر زمــیــن بــر درم کـــه بــــاشــــد فـــروشـــنـــده او دژم
چـنـیـن داد پـاسـخ کـه این نـارواسـت بــهـای زمـیـن هـم فـروشـنـده راسـت
دگـر گـفــت کــای شــاه بــرتــرمـنـش کـــه دوری ز بـــیــغـــاره و ســـرزنــش
دلـی داشـتـی پـیـش ازین پـر ز شـرم چـرا شـد بـریـن سـان بـی آزرم و گـرم
چــنـیـن داد پــاسـخ کـه دنـدان نـبــود مـکـیـدن جـز از شـیـر پــسـتــان نـبــود
چــودنـدان بــرآمـد بــبــالــیـد پــشــت همی گوشت جویم چو گشتم درشت
یـکـی گـفــت گـیـرم کــنـون مـهـتــری بـــرای و بـــدانـــش ز مـــا مـــهــتـــری
چــرا بــرگـذشـتــی ز شـاهـنـشـهـان دو دیـــده بــــرای تــــو دارد جــــهــــان
چــنـیـن داد پــاســخ کــه مــا را خــرد ز دیــدار ایــشـــان هـــمـــی بـــگـــذرد
هش و دانـش و رای دسـتـور مـاسـت زمـین گـنج و اندیشـه گـنجـور مـاسـت
دگــر گــفــت بـــاز تــو ای شــهــریــار عــقــابــی گــرفــتــســت روز شــکــار
چـنـیـن گـفـت کـو را بـکـوبـیـد پـشـت کـه بــا مـهـتــر خـود چـرا شـد درشـت
بــــیـــاویـــز پـــایـــش ز دار بــــلـــنـــد بــــدان تـــا بـــدو بــــازگـــردد گـــزنـــد
کـــه از کـــهـــتـــران نـــیــز در کـــارزار فــزونــی نــجـــویــنــد بـــا شـــهــریــار
دگــــر نــــامــــداری ز کــــارآگــــهـــان چــنـیـن گـفـت کـای شـهـریـار جــهـان
بـه شـبـگـیـر بـرزیـن بـشـد بــا سـپـاه ســتـــاره شــنــاســی بـــیــامــد ز راه
چــنـیـن گـفــت کـای مـرد گـردن فـراز چـنین لشـکری گشـن وزین گونه سـاز
چـو بـرگـاشـت او پـشـت بـر شـهـریار نــبـــیــنــد کــس او را بـــدیــن روزگــار
بــتـوقـیـع گـفـت آنـک گـردان سـپــهـر گـشــادســت بــا رای او چــهـر و مـهـر
بــبــرزیـن ســالــار و گــنــج و ســپــاه نــگـــردد تـــبـــاه اخـــتـــر هــور و مــاه
دگــر مــوبــدی گــفــت کــز شــهـریـار چــنــیـن بــود پــیـمــان بــیــک روزگــار
کـــه مـــردی گـــزیــنــنــد فـــرخ نــژاد کــه در پـــادشـــاهــی بـــگــردد بـــداد
رســـانــد بـــدیــن بـــارگـــاه آگـــهــی ز بــســیــار وانــدک بــدی گــر بــهــی
گـشـسـب سـرافـراز مـردیـسـت پــیـر ســـزد گـــر بـــود داد را دســـتـــگــیــر
چـــنــیــن داد پـــاســـخ کــه او را ز آز کـــمــر بـــرمــیــانــســـت دور از نــیــاز
کـسـی را گـزیـنـیـد کـز رنـج خــویـش بــپــرهـیـز وبــاشــدش گـنـج خــویـش
جـهـانـدیـده مـردی درشـت و درسـت کــه او رای درویـش ســازد نـخــســت
یـکــی گــفــت ســالــار خــوالـیـگــران هــمــی نــالــد از شــاه وز مــهــتــران
کــه آن چــیــز کــو خــود کــنــد آرزوی سـپــارد هـمـه کـاسـه بــر چـار سـوی
نــبـــویــد نــیــازد بـــدو نــیــز دســـت بـــلــرزد دل مــرد خـــســـروپـــرســـت
چـنـین داد پـاسـخ کـه از بـیـش خـورد مـــــگــــــر آرزو بــــــازگـــــردد بــــــدرد
دگـر گـفــت هـرکــس نـکـوهـش کـنـد شــهـنـشــاه را چــون پــژوهـش کــنـد
کـه بـی لـشـکـر گـشـن بـیـرون شـود دل دوســتـــداران پـــر از خـــون شــود
مـگـر دشـمـنـی بــد ســگـالـد بــدوی بـــیــایــد بـــه چـــاره بـــنــالــد بـــدوی
چــنــیــن داد پــاســخ کــه داد وخــرد تــــن پــــادشــــا راهــــمــــی پــــرورد
اگــر دادگــر چـــنــد بـــی کــس بـــود ورا پــاســبـــان راســتــی بـــس بـــود
دگر گفـت کای بـا خـرد گشـتـه جـفت بــه مـیـدان خــراســان ســالـار گـفــت
کــه گــرزاســـب را بـــازکــرد او ز کــار چــه گـفــت انـدریـن کــار او شــهـریـار
چــنـیـن داد پــاســخ کــه فــرمـان مـا نــورزیــد و بـــنــهــفــت پـــیــمــان مــا
بـــفـــرمــودمـــش تـــا بـــه ارزانــیــان گـــشـــایــد در گـــنـــج ســـود و زیــان
کسی کودهش کاسـت بـاشد بـه کار بـــپـــوشـــد هــمــه فــره شـــهــریــار
دگــر گـفــت بــاهـرکــســی پــادشــا بــزرگــســت وبــخــشــنـده و پــارســا
پــرســتــار دیـریـنـه مـهـرک چــه کـرد کـــه روزیــش انـــدک شـــد و روی زرد
چـنین داد پـاسـخ کـه او شـد درشـت بــران کــرده خــویـش بــنـهـاد پــشــت
بـیامـد بـدرگـاه و بـنـشـسـت مـسـت هـمـیـشـه جـز از مـی نـدارد بــدسـت
ز کــارآگــهـان مـوبــدی گــفــت شــاه چـو رانـد سـوی جـنـگ قـیـصـر سـپــاه
نـخـواهـد جــز ایـرانـیـان را بــه جــنـگ جـهـان شـد بــه ایـران بــر از روم تـنـگ
چـنـیـن داد پــاسـخ کـه آن دشـمـنـی بــه طـبــعـسـت و پــرخـاش آهـرمـنـی
دگـر بــاره پــرســیـد مـوبــد کـه شــاه ز شـاهـان دگـرگـونـه خــواهـد ســپــاه
کـدامـسـت وچـون بـایدت مـرد جـنـگ ز مــردان شــیــرافــگــن تــیــز چــنــگ
چـنـین داد پـاسـخ کـه جـنـگـی سـوار نـــبـــایــد کـــه ســـیــر آیــد از کـــارزار
هـمــان بــزمـش آیـد هـمـان رزمـگــاه بــرخــشــنــده روز و شــبـــان ســیــاه
نــگــردد بـــهــنــگـــام نــیــروش کـــم ز بـــســـیــار وانـــدک نـــبـــاشـــد دژم
دگـر گـفـت کـای شــاه نـوشـیـن روان هـمـیـشـه بــزی شــاد و روشــن روان
بـــدر بـــر یــکــی مــرد بـــد از نــســا پــــرســــتــــنـــده و کـــاردار بــــســــا
درم مــانــد بـــر وی ســـیــصــد هــزار بـــدیــوان چـــوکــردنــد بـــا او شــمــار
بــنـالـد هـمـی کـیـن درم خـورده شـد بـــرو مــهــتـــر وکـــهــتـــر آزرده شـــد
چــو آگـاه شـد زان ســخــن شـهـریـار کــه مــوبـــد درم خـــواســـت ازکــاردار
چـنین گـفـت کـز خـورده مـنمـای رنـج بــبــخــشــیـد چــیـزی مـر او را ز گـنـج
دگـر گـفـت جـنگی سـواری بـخـسـت بــدان خـسـتـگـی دیـرمـانـد و بـرسـت
بــه پـیـش صـف رومـیـان حـمـلـه بــرد بـــمــرد او وزو کــودکــان مــانــد خـــرد
چــه فــرمـان دهـد شــهـریـار جــهـان ز کـــار چــــنـــان خـــرد کـــودک نـــوان
بـــفــرمــود کــان کــودکــانــرا چـــهــار ز گـــــنـــــج درم داد بـــــایــــد هـــــزار
هرآنـکـس کـه شـد کـشـتـه در کـارزار کــــزو خــــرد کــــودک بــــود یـــادگـــار
چــونـامــش ز دفــتــر بــخــوانـد دبــیـر بـــرد پـــیــش کـــودک درم نـــاگـــزیـــر
چـنـیـن هـم بــسـال انـدرون چـار بــار مــبـــادا کــه بـــاشــد ازیــن کــارخــوار
دگـر گـفـت انـوشـه بـدی سـال و مـاه بـــه مــرو انــدرون پــهــلــوان ســپـــاه
فـــراوان درم گـــرد کـــرد و بــــخـــورد پــراگــنــده گــشــتــنــد زان مــرز مــرد
چـنـیـن داد پــاسـخ کـه آن خـواسـتـه کــه از شــهـر مــردم کــنـد کــاســتــه
چــرا بـــایــد از خــون درویــش گــنــج کـه او شـاد بــاشـد تـن وجـان بـه رنـج
ازان کــس کــه بــســتــد بــدو بــازده ازان پـــــس بـــــه مــــرو انــــدر آواز ده
بـــــفــــرمــــای داری زدن بـــــر درش بـــبـــیــداری کــشـــور و لــشـــکــرش
ســـتـــمــکـــاره را زنــده بـــر دار کــن دو پــایـش ز بــر ســرنـگــونـســار کــن
بـــدان تـــا کــس از پـــهــلــوانــان مــا نــپــیــچــد دل و جــان ز پــیــمــان مــا
دگـر گـفـت کـای شـاه یـزدان پـرسـت بـــدر بـــر بـــســی مــردم زیــردســت
هــمــی داد او را ســتــایـش کــنــنــد جــهــان آفــریـن را نــیــایــش کــنــنــد
چـنـین داد پـاسـخ کـه یزدان سـپـاس کـه از مـا کـسـی نـیسـت انـدر هراس
فــزون کــرد بــایــد بــدیـشــان نــگــاه اگــر بــا گــنــاهــنــد و گــر بــیــگــنــاه
دگـر گـفـت کـای شـاه بـا فـر و هـوش جــهــان شــد پــرآواز خــنــیــا و نــوش
تـــوانــگـــر و گـــر مـــردم زیــردســـت شــب آیــد شــود پـــر ز آوای مــســت
چــنـیـن داد پــاســخ کـه انـدر جــهـان بـــمــا شـــاد بـــادا کـــهــان و مــهــان
دگـر گـفــت کــای شــاه بــرتــرمـنـش هـمـی زشــتــگـویـت کــنـد ســرزنـش
کـه چـنـدین گـزافـه بـبـخـشـیـد گـنـج ز گـــرد آوریـــدن نـــدیـــدســــت رنـــج
چـنـیـن داد پــاسـخ کـه آن خـواسـتـه کـــزو گـــنــج مــا بـــاشـــد آراســـتـــه
اگــــر بــــازگــــیـــریـــم ز ارزانــــیــــان هــمــه ســـود فـــرجـــام گـــردد زیــان
دگــر گــفــت مــای شــهـریـار بــلــنـد کــه هـرگــز مـبــادا بــه جــانـت گــزنـد
جــهـودان و تــرســا تــو را دشـمـنـنـد دو رویــنــد و بــا کــیــش آهــرمــنــنــد
چـنـیـن داد پـاسـخ کـه شـاه سـتـرگ ابـــی زیــنــهــاری نـــبـــاشـــد بـــزرگ
دگــر گــفــت کــای نــامــور شــهـریـار ز گــنــج تـــوافــزون ز ســیــصــد هــزار
درم داده ای مـــــــــرد درویــــــــش را بـــســی پـــروریــده تـــن خـــویــش را
چـنین گفت کاین هم بـفرمان ماسـت بــه ارزانـیـان چــیـز بــخـشـی رواسـت
دگــر گـفــت کــای شــاه نـادیـده رنـج ز بـخـشـش فـراوان تـهـی مـانـد گـنـج
چــنـیـن داد پــاسـخ کـه دســت فـراخ هـمــی مــرد را نــو کــنــد یـال وشــاخ
جـهانـدار چـون گـشـت یزدان پـرسـت نــیــازد بــبــد درجــهــان نــیــز دســت
جــهـان تــنـگ دیـدیـم بــر تــنـگـخـوی مــــرا آز و زفـــــتـــــی نــــبـــــد آرزوی
چـنـین گـفـت مـوبـد کـه ای شـهـریـار فــراخـــان ســـالــار ســـیــصـــد هــزار
درم بــسـتـد از بــلـخ بــامـی بــه رنـج ســپــرده نـهـادنـد یـکــســر بــه گــنـج
چــنــیــن داد پــاســخ کــه مــا را درم نــبــایــد کــه بــاشــد کــســی زو دژم
کــه رنــج آیـد از بــیـشــی گــنــج مــا نـــه چـــونـــیــن بـــود داد از پـــادشـــا
از آنـکـس کـه بـسـتـد بـدو هـم دهـید ز گـنـج آنـچ خــواهـد بــران سـر نـهـیـد
کـــــه درد دل مـــــردم زیــــردســـــت نــخــواهـد جــهـانــدار یـزدان پــرســت
پــــی کــــاخ آبــــاد را بــــر کـــنـــیـــد بـــگــل بـــام او را تـــوانــگـــر کـــنــیــد
شــود کــاخ ویـران تــو را ز هــرچ بــود بــمــانـد پــس از مــرگ نـفــریـن و دود
ز دیـــوان مـــا نـــام او بـــســـتـــریـــد بــدر بــر چــنـو را بــکــس مـشــمــریـد
دگــر گــفــت کــای شـــاه فــرخ نــژاد بــســی گــیـری از جــم و کــاوس یـاد
بــدان گــفــت تــا از پــس مــرگ مــن نــگــردد نــهــان افــســر و تـــرگ مــن
دگــر گــفــت کــز بــهــمــن ســرفــراز چـــرا شـــاه ایــران بـــپـــوشـــیـــد راز
چــنــیــن داد پــاســخ کــه او را خــرد بـــپــیــچــد هــمــی وز هــوا بــرخــورد
یـکـی گـفـت کـای شــاه کـهـتــر نـواز چـرا گـشـتــی اکـنـون چـنـیـن دیـر یـاز
چــنـیـن داد پــاسـخ کـه بــا بــخــردان هــمــانــم هــمــان نــیـز بــا مــوبــدان
چــــوآواز آهـــرمــــن آیـــد بــــگــــوش نـمــانـد بــه دل رای و بــا مــغــزهـوش
بـــپــرســیــد مــوبــد ز شــاه زمــیــن ســخــن رانــد از پــادشــاهــی و دیـن
که بـی دین جـهان بـه که بـی پـادشا خــردمــنــد بـــاشــد بـــریــن بـــر گــوا
چـنـین داد پـاسـخ کـه گـفـتـم همـین شــنـیـد ایـن ســخــن مـردم پــاکـدیـن
جــهـانــدار بــی دیـن جــهـان را نـدیـد مــگــر هـرکــســی دیـن دگــیـر گــزیـد
یـکـی بــت پـرسـت و یـکـی پـاکـدیـن یـکــی گــفــت نـفــریـن بــه از آفــریـن
ز گــفـــتـــار ویــران نــگـــردد جـــهــان بــــگـــو آنـــچ رایـــت بـــود در نـــهـــان
هـرآنـگـه کـه شـد تـخـت بـی پـادشـا خـــردمـــنـــدی ودیــن نـــیــارد بـــهـــا
یـکـی گـفـت کـای شــاه خــرم نـهـان ســخــن رانــدی چــنـد پــیـش مــهـان
یـکــی آنـکــه گــفــتــی زمــانـه مـنـم بـــد و نـــیــک او را بـــهـــانـــه مـــنـــم
کـســی کـو کـنـد آفــریـن بــر جــهـان بــــمــــا بــــازگــــردد درودش نـــهـــان
چــنـیـن داد پــاسـخ کـه آری رواسـت کــه تــاج زمــانــه ســر پــادشــاســت
جــهـان را چـنـیـن شـهـریـاران سـرنـد ازیــرا چــنــیـن بــر ســران افــســرنــد
گــذشــتــم ز تــوقــیـع نـوشــیـن روان جــهـان پــیـر و انــدیـشــه مــن جــوان
مـرا طـبـع نشـگـفـت اگـر تـیز گـشـت بــه پـیـری چـنـیـن آتـش آمـیـز گـشـت
ز مـنـبــر چــومـحـمـود گـویـد خـطـیـب بـــدیــن مــحـــمــد گــرایــد صـــلــیــب
هـمـی گـفـتـم این نـامـه را چـنـد گـاه نـهـان بــد ز خـورشـیـد و کـیـوان و مـاه
چـو تـاج سـخـن نام مـحـمـود گـشـت سـتــایـش بــه آفـاق مـوجــود گـشـت
زمــــانــــه بــــنــــام وی آبـــــاد بـــــاد ســـپـــهــر ازســـرتـــاج او شـــاد بـــاد
جـهان بـسـتـنـد از بـت پـرسـتـان هند بــتــیـغــی کــه دارد چــو رومـی پــرنـد

گروه کتاب پایگاه خبری شاعر


منبع : درج
آخرین اخبار شعر و ادبیات