نــگــر خــواب را بــیــهــده نــشــمــرییـکــی بــهـره دانــی ز پــیـغــمــبــریبــه ویـژه کــه شــاه جــهـان بــیـنـدشروان درخـــشـــنـــده بـــگـــ…
نــگــر خــواب را بــیــهــده نــشــمــری | یـکــی بــهـره دانــی ز پــیـغــمــبــری |
بــه ویـژه کــه شــاه جــهـان بــیـنـدش | روان درخـــشـــنـــده بـــگـــزیــنــدش |
ســـتـــاره زنــد رای بـــا چـــرخ و مـــاه | ســخــنـهـا پــراگــنــده کــرده بــه راه |
روانـهـای روشــن بــبــیـنـد بــه خــواب | هــمــه بــودنــیــهــا چــوآتــش بــرآب |
شـبـی خـفـتـه بـد شـاه نوشـین روان | خــردمــنــد و بــیــدار و دولــت جــوان |
چـنـان دیـد درخـواب کـز پــیـش تـخـت | بــرسـتـی یـکـی خـسـروانـی درخـت |
شــهــنــشــاه را دل بـــیــاراســـتـــی | مـی و رود و رامـشـگـران خـواسـتـی |
بـــــــر او بــــــران گــــــاه آرام و نــــــاز | نـشــســتــی یـکـی تــیـزدنـدان گـراز |
چـو بـنشـسـت می خـوردن آراسـتـی | وزان جـام نـوشـیـن روان خـواسـتــی |
چــوخــورشـیـد بــرزد سـر از بــرج گـاو | ز هــر ســو بـــرآمــد خــروش چــگــاو |
نـشـسـت از بــر تــخــت کـسـری دژم | ازان دیـده گـشــتــه دلـش پــر ز غــم |
گــــزارنــــده خــــواب را خــــوانـــدنـــد | ردان را ابـــر گـــاه بـــنـــشـــانـــدنـــد |
بــگـفـت آن کـجــا دیـد در خــواب شـاه | بـــدان مـــوبـــدان نـــمـــایـــنـــده راه |
گــــزارنـــده خــــواب پــــاســــخ نـــداد | کــزان دانــش او را نــبــد هــیــچ یــاد |
بـه نـادانی آنـکـس کـه خـسـتـو شـود | ز فــام نــکــوهـنــده یـک ســو شــود |
ز دانـنـده چــون شـاه پــاسـخ نـیـافـت | پـرانـدیشـه دل را سـوی چـاره تـافـت |
فـرســتــاد بــر هـر ســویـی مـهـتــری | کــه تــا بــاز جــویـد ز هــر کــشــوری |
یـکــی بــدره بــا هــر یـکــی یــار کــرد | بــه بــرگـشـتــن امـیـد بــسـیـار کـرد |
بـــه هــر بـــدره ای بـــد درم ده هــزار | بــدان تــاکـنـد در جــهـان خــواسـتــار |
گـــزارنـــده خــــواب دانـــا کــــســــی | بـه هر دانـشـی راه جـسـتـه بـسـی |
کـه بــگـزارد ایـن خــواب شــاه جــهـان | نــهــفـــتـــه بـــر آرد ز بـــنـــد نــهــان |
یــکـــی بـــدره آگـــنـــده او را دهــنـــد | سـپـاسـی بـه شـاه جـهـان بـرنـهـنـد |
بــه هـر ســو بــشــد مـوبــدی کـاردان | ســـواری هــشــیــوار بـــســیــار دان |
یـــکــــی از ردان نـــامـــش آزادســــرو | ز درگــاه کــســری بــیـامــد بــه مــرو |
بــیـامـد هـمـه گـرد مـرو او بــجــســت | یـکــی مـوبــدی دیـد بــازنـد و اســت |
هـمـی کــودکــان را بــیـامــوخــت زنـد | بـه تـنـدی و خـشـم و بـبــانـگ بـلـنـد |
یـکــی کــودکــی مــهــتــر ایـدر بــرش | پـــژوهــنــده زنــد وا ســـتـــا ســرش |
هـمــی خــوانــدنـدیـش بــوزرجــمــهـر | نــهــاده بــران دفــتــر از مــهـر چــهـر |
عــنــانــرا بـــپـــیــچــیــد مــوبـــد ز راه | بــیـامـد بــپــرســیـد زو خــواب شــاه |
نـویسـنـده گـفـت این نـه کـارمـنـسـت | زهــر دانــشــی زنــد یــارمــنــســـت |
ز مـوبــد چــو بــشــنـیـد بــوزرجــمـهـر | بــدو داد گـوش و بــر افـروخـت چــهـر |
بــاسـتــاد گـفـت ایـن شـکـارمـنـسـت | گـــزاریــدن خـــواب کـــارمـــنــســـت |
یـکــی بــانــگ بــرزد بــرو مــرد اســت | کـه تـو دفـتـر خـویـش کـردی درسـت |
فـرســتــاده گـفـت ای خــردمـنـد مـرد | مـــگـــر دانــد او گـــرد دانــا مـــگـــرد |
غـمـی شـد ز بــوزرجــمـهـر اوســتــاد | بــگــوی آنــچ داری بــدو گــفــت یــاد |
نگـویم مـن این گـفـت جـز پـیش شـاه | بــدانـگـه کـه بــنـشـانـدم پـیـش گـاه |
بـــدادش فـــرســـتـــاده اســـب و درم | دگـر هـرچ بـایـسـتـش از بـیش و کـم |
بـــرفـــتـــنـــد هــر دو بـــرابـــر ز مـــرو | خــرامــان چـــو زیــر گــل انــدر تـــذرو |
چــنـان هـم گــرازان و گــویـان ز شــاه | ز فــــرمـــان وز فــــر وز تــــاج و گـــاه |
رســیــدنــد جـــایــی کــجـــا آب بـــود | چــو هـنـگـامـه خــوردن و خـواب بــود |
بـــه زیـــر درخـــتـــی فـــرود آمـــدنـــد | چــوچـیـزی بــخـوردنـد و دم بــر زدنـد |
بــخــفـت انـدران ســایـه بــوزرجــمـهـر | یـکـی چــادر انـدرکـشـیـده بــه چـهـر |
هــنــوز ایـن گــرانــمــایـه بــیــدار بــود | کــه بـــا او بــه راه انــدرون یــار بـــود |
نـگـه کــرد و پــیـســه یـکــی مـار دیـد | کـه آن چـادر از خـفـتــه انـدر کـشـیـد |
ز سـر تـا بـه پـایـش بــبـویـیـد سـخـت | شــد ازپــیـش اونــرم ســوی درخــت |
چـــو مــار ســیــه بـــر ســـر دار شــد | ســر کــودک از خــواب بـــیــدار شــد |
چـــو آن اژدهــا شـــورش او شـــنــیــد | بــران شــاخ بــاریــک شــد نــاپــدیــد |
فـرســتــاده انـدر شــگـفـتــی بــمـانـد | فــراوان بـــرو نــام یــزدان بـــخـــوانــد |
بـه دل گـفـت کـین کـودک هـوشـمـنـد | بــجــایـی رســد در بــزرگــی بــلــنـد |
وزان بــیـشــه پــویـان بــه راه آمــدنــد | خــرامــان بــه نـزدیـک شــاه آمــدنــد |
فــرســتــاده از پــیـش کـودک بــرفــت | بــرتــخــت کـسـری خــرامـیـد تــفـت |
بــدو گـفـت کـای شــاه نـوشـیـن روان | تــویـی خـفـتـه بــیـدار و دولـت جـوان |
بـــرفــتــم ز درگــاه شــاهــا بـــه مــرو | بــگـشـتـم چـو انـدر گـلـسـتــان تـذرو |
ز فــرهــنــگــیــان کــودکــی یــافــتـــم | بـــیــاوردم و تـــیــز بـــشـــتـــافــتـــم |
بــگـفـت آن سـخــن کـزلـب او شـنـیـد | ز مـار سـیـاه آن شـگـفـتــی کـه دیـد |
جــهـانـدار کـسـری ورا پــیـش خــوانـد | وزان خـواب چـنـدی سـخـنـهـا بــرانـد |
چــوبــشــنــیـد دانــا ز نــوشــیـن روان | سـرش پـرسـخـن گشـت و گویا زبـان |
چــنـیـن داد پــاســخ کــه در خــان تــو | مــیــان بـــتـــان شــبـــســتـــان تـــو |
یـکـی مـرد بــرنـاسـت کـز خـویـشـتـن | بـــه آرایــش جـــامــه کــردســـت زن |
ز بــیـگــانـه پــردخــتــه کــن جــایـگــاه | بـــریــن رای مـــا تـــا نــیــابـــنـــد راه |
بـــفــرمــای تــا پــیــش تــو بــگــذرنــد | پـی خـویـشـتـن بـر زمـیـن بـسـپـرنـد |
بـــپـــرســـیــم زان نــاســـزای دلـــیــر | کـه چـون انـدر آمـد بـه بــالـیـن شـیـر |
ز بــیــگــانــه ایـوانــش پــردخــت کــرد | درکـاخ شـاهـنـشـهـی ســخــت کـرد |
بـــتــان شــبـــســتــان آن شــهــریــار | بــرفــتــنــد پــر بــوی و رنــگ و نـگــار |
سـمـن بــوی خــوبــان بــا نـاز و شـرم | هـمـه پــیـش کـسـری بــرفـتـنـد نـرم |
نـدیـدنـد ازیـن سـان کـسـی در مـیـان | بــرآشـفـت کـسـری چــو شـیـر ژیـان |
گـزارنـده گـفـت این نـه انـدر خـورسـت | غــلــامــی مــیــان زنــان انــدرســـت |
شــمـن گـفـت رفـتــن بــافـزون کـنـیـد | رخ از چـــادر شــرم بـــیــرون کــنــیــد |
دگــر بــاره بــر پــیـش بــگــذاشــتــنــد | هـمـه خــواب را خـیـره پــنـداشـتــنـد |
غـــلــامــی پـــدیــد آمــد انــدر مــیــان | بــه بــالــای ســرو و بــچــهــر کــیـان |
تــنــش لــرز لــرزان بـــه کــردار بـــیــد | دل از جــان شـیـریـن شــده نـا امـیـد |
کـنـیـزک بــدان حــجــره هـفــتــاد بــود | کــه هـر یـک بــه تــن ســرو آزاد بــود |
یــکــی دخــتــری مــهــتــر چــاج بـــود | بــه بــالــای ســرو و بــبــر عــاج بــود |
غـلـامی سـمـن پـیکـر و مـشـک بـوی | بــه خــان پــدر مــهـربــان بــد بــدوی |
بــســان یـکــی بــنــده در پــیـش اوی | بـه هر جا که رفتی بـدی خویش اوی |
بـپـرسـید ز و گفـت کـین مرد کـیسـت | کسـی کو چـنین بـنده پـرورد کیسـت |
چــنــیــن بــرگــزیــدی دلــیــر و جــوان | مــیـان شــبــســتــان نـوشــیـن روان |
چـنین گفـت زن کین ز من کـهتـرسـت | جـوانـسـت و بـا مـن ز یک مـادرسـت |
چـنـین جـامـه پـوشـید کـز شـرم شـاه | نــیـارســت کــردن بــه رویـش نــگــاه |
بـــرادر گـــر از تـــو بـــپـــوشـــیــد روی | ز شــرم تــوبــود آن بــهـانـه مــجــوی |
چـو بـشـنـید این گـفـتـه نـوشـین روان | شــگـفــت آمـدش کـار هـر دو جــوان |
بـرآشـفـت زان پـس بـه دژخـیم گـفـت | کـه این هـر دو در خـاک بـاید نـهـفـت |
کــشــنــده بـــبـــرد آن دو تــن را دوان | پـــس پـــرده شـــاه نــوشـــیــن روان |
بــرآویـخـتـشـان در شـبــسـتــان شـاه | نـگـونـســار پــرخــون و تــن پــرگــنـاه |
گـــــزارنـــــده خــــــواب را بــــــدره داد | ز اســب وز پــوشــیـدنــی بــهـره داد |
فــرومــانــده از دانــش او شـــگــفـــت | ز گــفــتــارش انــدازه هـا بــرگــرفــت |
نـوشــتــنـد نــامــش بــه دیـوان شــاه | بــــر مــــوبــــدان نـــمــــایـــنــــده راه |
فـــروزنــده شـــد نــام بـــوزرجـــمــهــر | بــدو روی بــنــمــود گــردان ســپــهـر |
هـمــی روز روزش فــزون بــود بــخــت | بــدو شـادمـان بــد دل شـاه سـخــت |
دل شـــاه کـــســـری پـــر از داد بــــود | بــه دانــش دل ومــغــزش آبـــاد بــود |
بـــدرگـــاه بـــر مـــوبـــدان داشـــتـــی | ز هـر دانــشــی بــخــردان داشــتــی |
هـمـیـشـه سـخـن گـوی هـفـتـاد مـرد | بــه درگـاه بــودی بــخــواب و بــخـورد |
هـرانـگـه کـه پـردخـتـه گـشـتـی ز کـار | ز داد و دهـش وز مــی و مـیـگــســار |
زهـر مـوبــدی نـوسـخــن خــواسـتــی | دلــش را بـــدانــش بـــیــاراســـتـــی |
بـــدانــگـــاه نــو بـــود بـــوزرجـــمـــهــر | ســرایــنــده وزیــرک وخـــوب چـــهــر |
چـــنـــان بـــدکـــزان مـــوبـــدان و ردان | سـتــاره شـنـاســان و هـم بــخــردان |
همـی دانش آمـوخـت و انـدر گـذشـت | و زان فـیلسـوفـان سـرش بـرگذشـت |
چـنان بـد که بـنشـسـت روزی بـخـوان | بــفــرمـود کـایـن مـوبــدان را بــخــوان |
کــه بـــاشــنــد دانــا و دانــش پـــذیــر | ســرایــنــده و بـــاهــش و یــاد گــیــر |
بــــرفـــتـــنـــد بـــیـــداردل مـــوبــــدان | زهــر دانــشــی راز جـــســتـــه ردان |
چو نان خورده شد جـام می خواستـند | بــه مـی جــان روشـن بــیـاراسـتــنـد |
بـــدانــنــدگــان شــاه بـــیــدار گــفــت | کـه دانـش گـشـاده کـنـیـد از نـهـفـت |
هـران کـس کـه دارد بــه دل دانـشــی | بـــگـــویــد مـــرا زو بـــود رامـــشـــی |
ازیـشــان هـران کــس کــه دانـا بــدنـد | بـــگــفــتـــن دلــیــر و تــوانــا بـــدنــد |
زبـــان بـــرگــشـــادنــد بـــرشــهــریــار | کــجــا بـــود دانــنــده را خــواســتـــار |
چـو بـوزرجـمـهـر آن سـخـنـهـا شـنـیـد | بـــدانــش نــگــه کـــردن شـــاه دیــد |
یـکـی آفـریـن کـرد و بــر پـای خـاسـت | چـنـین گـفـت کـای داور داد و راسـت |
زمــیــن بــنــده تــاج وتــخــت تــو بـــاد | فـلـک روشـن از روی و بـخـت تـو بــاد |
گـر ای دون کـه فـرمـان دهـی بـنـده را | کــه بــگــشــایـد از بــنـد گــویـنـده را |
بــگــویــم و گــر چــنــد بــی مــایـه ام | بــدانــش در از کــمــتــریــن پــایـه ام |
نــکــوهـش نــبــاشــد کــه دانــا زبــان | گــشــاده کــنــد نــزد نـوشــیـن روان |
نـگـه کــرد کــســری بــدانـنـده گـفــت | کــه دانـش چــرا بــایـد انـدر نـهـفــت |
چــوان بــرزبــان پــادشــاهــی نــمــود | ز گـــفـــتـــار او روشـــنـــایــی فـــزود |
بــدو گــفــت روشــن روان آنــکــســی | کـه کـوتـاه گـویـد بـه مـعـنـی بـسـی |
کـسـی را کـه مـغـزش بــود پـرشـتـاب | فــراوان ســخــن بــاشــد و دیـر یــاب |
چـو گـفـتـار بــیـهـوده بــسـیـار گـشـت | سـخـن گوی در مردمی خـوارگـشـت |
هـنـرجــوی و تــیـمـار بــیـشـی مـخـور | کـه گیتـی سـپـنجـسـت و ما بـر گـذر |
هـمـه روشـنـیـهـای تــو راسـتــیـسـت | ز تــاری وکــژی بــبــایــد گــریــســت |
دل هـــرکـــســـی بـــنـــده آرزوســـت | وزو هـر یـکـی را دگـرگـونـه خــوسـت |
ســـر راســـتـــی دانـــش ایــزدســـت | چـو دانسـتـیش زو نتـرسـی بـدسـت |
خــــردمــــنـــد ودانـــا و روشــــن روان | تـنش زین جهانست وجـان زان جهان |
هـران کـس کـه در کـار پــیـشـی کـنـد | هـمــه رای وآهـنـگ بــیـشــی کــنــد |
بــنـایـافـت رنـجــه مـکـن خــویـشـتــن | کــه تــیـمـارجــان بــاشــد و رنـج تــن |
ز نـــیـــرو بــــود مــــرد را راســــتــــی | ز ســســتــی دروغ آیـد وکــاســتــی |
ز دانـش چـوجـان تـو را مـایـه نـیـسـت | بـه از خـامـشـی هیچ پـیرایه نـیسـت |
چـــو بـــردانــش خــویــش مــهــرآوری | خـــرد را ز تـــو بــــگـــســـلـــد داوری |
تــوانــگــر بـــود هــر کــرا آز نــیــســت | خـنـک بــنـده کـش آز انـبــاز نـیـسـت |
مــــــدارا خـــــــرد را بـــــــرادر بـــــــود | خـرد بــر سـر جــان چــو افـسـر بــود |
چــو دانــا تـــو را دشــمــن جــان بـــود | بــه از دوسـت مـردی کـه نـادان بــود |
تـوانگر شـد آنکس که خـشنود گشـت | بــدو آز و تــیــمــار او ســود گــشــت |
بآمـــوخـــتــــن گـــر فـــروتــــر شـــوی | ســخــن را ز دانــنــدگــان بــشــنـوی |
بــه گـفــتــار گـرخــیـره شــد رای مـرد | نـگـردد کـسـی خـیـره هـمـتــای مـرد |
هـران کـس کـه دانـش فــرامـش کـنـد | زبــان را بــه گــفــتــار خــامـش کــنـد |
چــوداری بــدسـت انـدرون خــواسـتــه | زر و ســـیــم و اســـبـــان آراســـتـــه |
هـزیـنـه چــنـان کــن کـه بــایـدت کــرد | نـشــایـد گــشــاد و نـبــایـد فــشــرد |
خــردمـنـد کـز دشــمـنـان دور گـشــت | تــن دشـمـن او را چـو مـزدور گـشـت |
چــو داد تـــن خــویــشــتـــن داد مــرد | چــنـان دان کـه پــیـروز شـد در نـبــرد |
مـگـو آن سـخـن کـانـدرو سـود نیسـت | کـزان آتـشـت بـهـره جـز دود نـیسـت |
مــیـنــدیـش ازان کــان نــشــایـد بــدن | نـــدانـــد کـــس آهـــن بــــه آب آژدن |
فـــروتـــن بـــود شـــه کـــه دانــا بـــود | بـــه دانـــش بــــزرگ و تـــوانـــا بـــود |
هــر آنــکــس کــه او کـــرده کـــردگــار | بــــدانـــد گـــذشـــت از بـــد روزگـــار |
پــــرســـتـــیـــدن داور افـــزون کـــنـــد | ز دل کـــاوش دیـــو بـــیـــرون کـــنـــد |
بــپــرهـیـزد از هــرچ نــاکــردنــیـســت | نــیــازارد آن را کـــه نــازردنــیــســـت |
بـــه یــزدان گــرایــیــم فـــرجـــام کـــار | کــه روزی ده اویــســت و پـــروردگــار |
ازان خـــوب گــفــتـــار بـــوزرجـــمــهــر | حـکـیـمـان هـمـه تــازه کـردنـد چــهـر |
یـکـی انـجــمـن مـانـد انـدر شــگـفــت | کــه مـرد جــوان آن بــزرگـی گــرفــت |
جــهـانـدار کــســری درو خــیـره مـانـد | ســرافــراز روزی دهــان را بـــخــوانــد |
بـــفــرمــود تـــا نــام او ســـر کــنــنــد | بــدانــگــه کــه آغــاز دفــتــر کــنــنــد |
مــیـان مــهــان بــخــت بــوزرجــمــهــر | چـو خـورشید تـابـنده شـد بـر سـپـهر |
ز پــیـش شـهـنـشــاه بــرخــاســتــنـد | بـــرو آفـــریـــنـــی نـــو آراســـتـــنـــد |
بــپــرســش گـرفــتــنـد زو آنـچ گـفــت | کـه مـغـز ودلـش بــاخـرد بــود جـفـت |
زبـــان تـــیــز بـــگــشـــاد مــرد جـــوان | کــه پــاکـیـزه دل بــود و روشــن روان |
چــنــیـن گــفــت کــز خــســرو دادگــر | نـپــیـچــیـد بــایـد بــه انـدیـشـه ســر |
کـجـا چـون شـبـانسـت مـا گـوسـفـنـد | و گــر مــا زمــیـن او ســپــهـر بــلــنـد |
نــشــایــد گــذشــتــن ز پــیـمــان اوی | نـه پــیـچــیـدن از رای و فــرمــان اوی |
بــشــادیـش بــایـد کـه بــاشـیـم شـاد | چـــو داد زمـــانــه بـــخـــواهــیــم داد |
هـنــرهـاش گــســتــرده انــدر جــهـان | هــمـــه راز او داشـــتـــن در نـــهـــان |
مــشــو بــا گــرامــیــش کــردن دلــیــر | کــز آتــش بــتــرســد دل نــره شــیـر |
اگــر کــوه فـــرمــانــش دارد ســـبـــک | دلـش خـیره خـوانـیم و مـغـزش تـنـک |
همـه بـد ز شـاهسـت و نـیکـی زشـاه | کزو بـند و چـاهسـت و هم تـاج و گاه |
ســــرتـــــاجــــور فــــر یــــزدان بـــــود | خــردمــنــد ازو شــاد وخــنــدان بـــود |
ازآهـرمـنـســت آن کـزو شـاد نـیـسـت | دل و مـغـزش از دانـش آبــاد نـیـسـت |
شـــنــیــدنــد گـــفـــتـــار مــرد جـــوان | فـــروبـــســـت فـــرتـــوت را زو زبـــان |
پــراگــنــده گــشــتــنـد زان انــجــمــن | پــر از آفـریـن روز و شـبــشــان دهـن |
دگــر هــفــتــه روشــن دل شــهــریــار | هـمــی بــود دانــنــده را خــواســتــار |
دل از کـار گـیـتـی بـه یـکـسـو کـشـیـد | کـجــا خـواسـت گـفـتــار دانـا شـنـیـد |
کــســی کــو ســـرافــراز درگــاه بـــود | بــه دانــنــدگــی در خــور شــاه بـــود |
بـــرفـــتـــنــد گــویــنــدگــان ســـخـــن | جـــوان و جــهــانــدیــده مــرد کــهــن |
ســـرافـــراز بــــوزرجــــمـــهـــرجــــوان | بــشــد بــاحــکــیــمــان روشــن روان |
حــکــیـمــان دانــنــده و هــوشــمــنــد | رســیــدنــد نــزدیـک تــخــت بــلــنــد |
نــهــادنــد رخ ســـوی بـــوزرجـــمــهــر | که کسری همی زو بـرافروخـت چـهر |
ازیــشـــان یــکــی بـــود فـــرزانــه تـــر | بـــپـــرســـیـــد ازو از قـــضـــا و قـــدر |
کـه انـجــام و فـرجـام چـونـیـن سـخـن | چـه گونه است و این بـرچـه آید بـبـن |
چـنـیـن داد پــاسـخ کـه جـویـنـده مـرد | دوان وشــــب و روز بــــا کــــار کــــرد |
بــــود راه روزی بـــــرو تــــارو تــــنــــگ | بـــجـــوی انـــدرون آب او بــــا درنـــگ |
یکی بـی هنر خـفـتـه بـر تـخـت بـخـت | هـمـی گـل فـشـانـد بــرو بــر درخـت |
چـــنــیــنــســـت رســم قــضــا و قــدر | ز بـخـشـش نیابـی بـه کـوشـش گذر |
جـــــهــــانــــدار دانــــا و پـــــروردگــــار | چـــنـــیــن آفـــریـــد اخـــتـــر روزگـــار |
دگـرگـفـت کـان چـیـز کـافـزون تـرسـت | کدامست و بیشی که را در خورست |
چـنین گـفـت کـان کـس کـه داننـده تـر | بــه نــیــکــی کــرا دانــش آیــد بــبــر |
دگـرگـفـت کـز مـا چــه نـیـکـوتــرســت | ز گـیـتــی کـرانـیـکـویـی درخــورسـت |
چــنـیـن داد پــاسـخ کـه آهـســتــگـی | کـریـمـی وخــوبــی وشـایـســتــگـی |
فـزونـتــر بــکـردن سـرخـویـش پــسـت | بــبـخـشـد نـه از بـهـر پـاداش دسـت |
بــکــوشــد بـــجــویــد بــگــرد جــهــان | خــرامــد بــه هـنـگــام بــا هـمـرهـان |
دگــر گــفــت کــانــدر خــردمــنـد مــرد | هـنـرچـیـسـت هـنـگـام نـنـگ و نـبـرد |
چنین گفت کان کس که آهوی خویش | بــبــیــنــد بــگــردانــد آیـیـن وکــیــش |
بــپــرســیــد دیـگــر کــه در زیـســتــن | چـه سـازی کـه کـمـتـر بــود رنـج تـن |
چــنـیـن داد پــاســخ کــه گـر بــا خــرد | دلــش بـــردبـــارســـت رامــش بـــرد |
بـــداد وســـتـــد در کـــنــد راســـتـــی | بـــبـــنـــدد در کـــژی و کـــاســـتـــی |
بــبــخـشـد گـنـه چــون شـود کـامـکـار | نـبــاشــد ســرش تــیـز و نــا بــردبــار |
بــپــرســیــد دیــگــر کــه از انــجــمــن | نـگـهـبــان کـدامـسـت بـرخـویـشـتـن |
چــنـیـن گـفــت کــان کــو پــس آرزوی | نــرفــت از کــریـمــی وز نـیـک خــوی |
دگـر کـو بـسـسـتـی نـشـد پـیش کـار | چـــو دیـــد او فـــزونـــی بــــدروزگـــار |
دگـرگـفـت کـزبــخــشـش نـیـک خــوی | کـدامـسـت نـیـکـوتـر از هـر دو سـوی |
کـــجـــا در دو گـــیـــتـــیـــش بــــارآورد | بـــســـالـــی دو بــــارش بـــهـــارآورد |
چـنین گفت کان کس که بـا خـواسـتـه | بــبــخـشـش کـنـد جــانـش آراسـتــه |
وگــر بـــر ســتـــانــنــده آرد ســپـــاس | ز بــخــشــنـده بــازارگـانـی شــنـاس |
دگـر گـفـت کـز مـرد پـیـرایـه چـیـسـت | وزان نـیـکـوییـهـا گـرانـمـایه چـیـسـت |
چـنین داد پـاسـخ کـه بـخـشـنـده مـرد | کــجــا نــیــکــویــی بــا ســزاوار کــرد |
بـــبـــالــد بـــه کـــردار ســـرو بـــلــنــد | چــو بــالــیـد هـرگــز نــبــاشــد نـژنـد |
وگـر نـاســزا را بــســایـی بــه مـشـک | نـبــویـد نـرویـد گــل از خــار خــشــک |
سـخـن پــرسـی از گـنـگ گـر مـرد کـر | بـــه بــــار آیـــد ورای نـــایـــد بــــبـــر |
یـکـی گـفـت کـانـدر ســرای ســپــنـج | نـبــاشــد خــردمــنـد بــی درد و رنـج |
چـــه ســازیــم تـــا نــام نــیــک آوریــم | درآغــــاز فــــرجــــام نــــیـــک آوریـــم |
بــدو گــفــت شــو دور بــاش از گــنــاه | جـهان را همه چـون تـن خـویش خواه |
هــران چــیـزکــانــت نــیـایـد پــســنــد | تـن دوسـت و دشـمـن دران بـرمـبـنـد |
دگـرگـفــت کــوشــش ز انـدازه بــیـش | چـن گویی کـزین دوکـدامسـت پـیش |
چــنــیــن داد پــاســخ کــه انــدر خــرد | جــز انـدیـشـه چـیـزی نـه انـدر خـورد |
بــکــوشــی چــو در پــیـش کــار آیـدت | چـوخـواهـی کـه رنـجـی بـه بـار آیدت |
سـزای سـتـایش دگـر گـفـت کـیسـت | اگــر بــرنـکــوهـیـده بــایـد گـریـســت |
چـنـیـن گـفـت کـان کـو بـه یـزدان پـاک | فــزون دارد امـیـد و هـم بــیـم و بــاک |
دگــر گــفــت کــای مـرد روشــن خــرد | ز گـردون چـه بــر سـر هـمـی بـگـذرد |
کــدامــســت خــوشــتــر مــرا روزگــار | ازیــن بـــرشـــده چـــرخ نـــاپـــایـــدار |
سـخـن گـوی پــاسـخ چــنـیـن داد بــاز | که هرکس که گشت ایمن و بـی نیاز |
بــــه خــــوبــــی زمــــانــــه ورا داد داد | ســزد گــر نــگــیــری جـــز از داد یــاد |
بــپــرســیـد دیـگــر کــه دانــش کــدام | بـه گـیـتـی کـه بـاشـیـم زو شـادکـام |
چــنـیـن گـفــت کـان کـو بــود بــردبــار | بــه نـزدیـک اومـرد بــی شــرم خــوار |
دگــر گـفــت کــان کــو نـجــویـد گــزنـد | ز خــوهـا کــدامــش بــود ســودمــنـد |
بـگفـت آنک مغـزش نجـوشـد زخـشـم | بـخـوابـد بـخـشـم از گـنـهکـار چـشـم |
دگر گفـت کـان چـیسـت ای هوشـمند | کــه آیــد خــردمــنــد را آن پـــســنــد |
چــنـیـن گـفـت کـان کـو بــود پــر خــرد | نــــدارد غـــــم آن کـــــزو بـــــگــــذرد |
وگــر ارجــمــنـدی ســپــارد بــه خــاک | نــبـــنــدد دل انــدر غـــم و درد پـــاک |
دگـــر کـــو ز نـــادیـــدنـــیــهـــا امـــیــد | چـنـان بــگـسـلـد دل چـو از بــاد بـیـد |
دگـر گـفـت بـد چـیـسـت بـر پـادشـای | کـــزو تـــیـــره گـــردد دل پـــارســـای |
چــنـیـن داد پــاســخ کـه بــر شـهـریـار | خــردمــنــد گــویــد کــه آهــو چــهــار |
یکـی آنک تـرسـد ز دشـمـن بـه جـنگ | و دیـگـر کـه دارد دل از بــخـش تــنـگ |
دگــــر آنـــک رای خــــردمـــنـــد مــــرد | بــه یـک ســو نـهـد روز نـنـگ و نـبــرد |
چـهـارم کـه بــاشـد سـرش پـرشـتـاب | نــجــویـد بــه کــار انــدر آرام و خــواب |
بـپـرسـید دیگر کـه بـی عـیب کـیسـت | نـکــوهـیـدن آزادگــان را بــچــیـســت |
چـنین گفت کین رابـه بـخـشیم راست | که جـان وخـرد درسخـن پـادشاسـت |
گـــرانــمــایــگـــان را فـــســـون ودروغ | بــه کـژی و بــیـداد جــســتــن فــروغ |
مــــیـــانـــه بــــود مــــرد کــــنـــداوری | نــکــوهــشــگــر و ســر پـــر از داوری |
مــنــش پــســتــی وکــام بــرپــادشــا | بــه بــیـهـوده خــسـتــن دل پــارســا |
زبـــان رانــدن و دیــده بـــی آب شــرم | گــــزیـــدن خــــروش انـــدر آواز نـــرم |
خـــــردمــــنــــد مــــردم کــــه دارد روا | خــــرد دور کــــردن ز بـــــهــــر هــــوا |
بــپــرســیـد دیـگـر یـکــی هـوشــمـنـد | کـه اندرجـهان چـیسـت آن بـی گـزند |
چــنـیـن داد پــاســخ او کـز نـخــســت | درپــاک یـزدان بــدانـســت وجــســت |
کــزویــت ســپــاس و بـــدویــت پــنــاه | خـــداونــد روز و شــب و هــور و مــاه |
دل خــــویـــش راآشـــکـــار و نـــهـــان | ســپــردن بــه فــرمـان شــاه جــهـان |
تــن خــویــشــتــن پــروریــدن بــه نــاز | بـــرو ســخــت بــســتــن در رنــج وآز |
نــگـــه داشـــتـــن مــردم خـــویــش را | گــســســتــن تــن از رنـج درویـش را |
ســپــردن بــه فــرهـنـگ فــرزنـد خــرد | کـه گـیـتـی بــنـادان نـشـایـد سـپــرد |
چــوفـرمـان پــذیـرنـده بــاشــد پــســر | نــوازنــده بـــایــد کــه بـــاشـــد پـــدر |
بــپــرســیـد دیـگـر کـه فــرزنـد راســت | بــه نـزد پـدر جـایـگـاهـش کـجـاسـت |
چــنــیــن داد پـــاســخ کــه نــزد پـــدر | گـرامـی چــوجــانـســت فـرخ پــســر |
پـس ازمـرگ نـامـش بــمـانـد بـه جـای | ازیــرا پـــســرخــوانــدش رهــنــمــای |
بــپــرســیــد دیـگــر کــه ازخــواســتــه | کـــه دانــی کـــه دارد دل آراســـتـــه |
چـنـیـن داد پـاسـخ کـه مـردم بـه چـیـز | گـرامـیـسـت وز چـیـز خـوارسـت نـیـز |
نــخــســت آنــکــه یــابــی بــدو آرزوی | ز هـسـتـیش پـیـدا کـنـی نـیک خـوی |
وگــر چــون بــبــایــد نــیــاری بــه کــار | هـمـان سـنـگ وهـم گـوهـر شـاهـوار |
دگــر گــفــت بـــا تــاج و نــام بـــلــنــد | کـرا خـوانـی از خــسـروان سـودمـنـد |
چــنــیـن داد پــاســخ کــزان شــهـریـار | کــه ایــمــن بــود مــرد پــرهــیــزکــار |
وز آواز او بــــــدهـــــراســــــان بــــــود | زمـیـن زیـر تــخـتــش تـن آسـان بــود |
دگـر گـفـت مـردم تـوانـگـر بــچـیـسـت | بـه گیتـی پـر از رنج و درویش کیست |
چنین گفت آنکس که هستـش بـسند | بـــبـــخــش خــداونــد چــرخ بـــلــنــد |
کـسـی را کـجـا بـخـت انـبــاز نـیـسـت | بــدی در جــهـان بــتــر از آز نـیـســت |
ازو نــــامــــداران فـــــرومـــــانــــدنــــد | هـمــه هـمــزبــان آفــریـن خــوانـدنـد |
چـو یک هفتـه بـگذشـت هشتـم پـگاه | نـشـسـت از بــر تــخـت پــیـروز شـاه |
بــخــوانـد آنـکــســی راکـه دانـا بــدنـد | بــه گــفــتــار ودانــش تــوانــا بـــدنــد |
بــگـفــتــنـد هـرگـونـه ای هـرکــســی | هـمـانـا پــســنـدش نـیـامـد بــســی |
چـنـین گـفـت کـسـری بـه بـوزرجـمـهر | کـه از چــادر شـرم بــگـشــای چــهـر |
ســخــن گــوی دانـا زبــان بــرگــشــاد | ز هـرگــونـه دانــش هـمــی کــرد یـاد |
نـخــســت آفــریـن کـرد بــر شــهـریـار | کـــه پـــیـــروز بــــادا ســـر تـــاجـــدار |
دگــر گــفـــت مــردم نــگــردد بـــلــنــد | مــگــر ســر بـــپــیــچــد ز راه گــزنــد |
چــو بــایــد کــه دانــش بــیــفــزایــدت | ســخــن یــافــتـــن را خــرد بـــایــدت |
در نـــام جـــســـتـــن دلـــیـــری بــــود | زمــانــه ز بـــد دل بــه ســیــری بــود |
وگــر تــخــت جــویــی هــنــر بــایــدت | چـوسـبــزی بــود شـاخ و بــر بــایـدت |
چــوپــرســنــد پــرســنــدگــان از هـنـر | نـشــایـد کــه پــاســخ دهـیـم ازگـهـر |
گـهـر بـی هـنـر نـاپـسـنـدسـت وخـوار | بــریـن داســتــان زد یـکـی هـوشـیـار |
کـه گـر گـل نـبـوید بـه رنـگـش مـجـوی | کــز آتـــش بـــرویــد مــگــر آب جــوی |
تـوانـگـر بــه بــخـشـش بــود شـهـریـار | بــه گــنــج نــهـفــتــه نــه ای پــایـدار |
بــه گـفـتــار خـوب ار هـنـر خـواسـتـی | بـــه کــردار پـــیــدا کــنــد راســتـــی |
فــــروتـــــر بـــــود هــــرک دارد خــــرد | ســپــهــرش هــمــی درخــرد پـــرورد |
چـــنــیــن هــم بـــود مــردم شــاد دل | ز کــــژیــــش خـــــون گــــردد آزاد دل |
خـرد درجــهـان چــون درخـت وفـاسـت | وزو بــار جــســتــن دل پــادشـاسـت |
چـوخـرسـند بـاشی تـن آسـان شـوی | چــــو آز آوری زو هـــراســـان شـــوی |
مـکـن نـیـک مـردی بــه جــان کـســی | کـه پــاداش نـیـکـی نـیـابــی بــسـی |
گــشـــاده دلــانــرا بـــود بـــخـــت یــار | انــوشــه کــســی کــو بــود بــردبـــار |
هـران کـس کـه جـویـد هـمـی بـرتـری | هــنـــرهـــا بـــبـــایــد بـــدیــن داوری |
یـکـی رای وفـرهـنـگ بــایـد نـخــسـت | دوم آزمـــایـــش بـــبــــایـــد درســـت |
ســیــوم یــار بـــایــد بـــهــنــگــام کــار | ز نــیـک وز بــد بــرگــرفــتــن شــمــار |
چـــهــارم کــه مــانــی بـــجـــا کــام را | بــــبــــیـــنـــی ز آغــــاز فـــرجــــام را |
بـــه پـــنــجـــم اگـــر زورمــنــدی بـــود | بــه تــن کـوشـش آری بــلـنـدی بــود |
وزیـن هـر دری جــفــت گـردد ســخــن | هــنــرخــیــره بــی آزمــایـش مــکــن |
ازان پــس چــو یـارت بــود نــیـکــســاز | بــروبــر بــه هــنــگــامــت آیــد نــیــاز |
چــو کـوشــش نـبــاشــد تــن زورمـنـد | نــــیـــارد ســــر آرزوهـــا بــــبــــنــــد |
چــو کـوشــش ز انـدازه انـدر گـذشــت | چـنان دان که کـوشـنده نومید گشـت |
خـــوی مــرد دانــا بـــگــویــیــم پـــنــج | کـزان عـادت او خـود نـبـاشـد بـه رنـج |
چــونــادان عــادت کــنـد هـفــت چــیـز | ز وان هـفـت چـیـز بـه رنـج سـت نـیـز |
نـخـسـت آنـک هـرکـس کـه دارد خــرد | نــــدارد غـــــم آن کـــــزو بـــــگــــذرد |
نــه شــادان کــنــد دل بـــنــایــافــتـــه | نــه گــر بـــگــذرد زو شــود تـــافــتــه |
چــو از رنــج وز بـــد تــن آســان شــود | ز نـــابـــودنــیــهــا هــراســـان شـــود |
چـو سـخـتـیش پـیش آید از هر شـمار | شـود پـیش و سـسـتـی نیارد بـه کار |
ز نـادان کـه گـفـتــیـم هـفـتــســت راه | یـکــی آنـک خــشــم آورد بــی گـنـاه |
گــشــاده کــنــد گــنــج بــر نــاســزای | نــه زو مــزد یــابـــد بــهــر دو ســرای |
سـه دیـگـر بــه یـزدان بــود نـاسـپـاس | تــن خــویـش را در نـهـان نـاشــنـاس |
چـهـارم کـه بـا هـر کـسـی راز خـویش | بـــگـــویــد بـــرافـــرازد آواز خـــویــش |
بــه پــنـجــم بــه گـفـتــار نـاسـودمـنـد | تـــن خـــویــش دارد بـــدرد و گـــزنــد |
شــشــم گــردد ایـمــن ز نـا اســتــوار | هـمــی پــرنــیـان جــویـد از خــار بــار |
بـه هـفـتـم کـه بــسـتـیـهـد انـدر دروغ | بـه بـی شـرمـی انـدر بــجـویـد فـروغ |
چــنــان دان تــوای شــهــریـار بــلــنــد | کـه از وی نـبــیـنـد کـسـی جـز گـزنـد |
چــو بــر انـجــمـن مــرد خــامـش بــود | ازان خــامـشــی دل بــه رامـش بــود |
ســپــردن بــه دانــای دانــنــده گــوش | بـه تن توشه یابـد بـه دل رای وهوش |
گروه کتاب پایگاه خبری شاعر
منبع : درج
منبع : درج