فرهنگی، هنری و ادبی

امروز : 29 فروردین 1404

پایگاه خبری شاعر

داستان بوزرجمهر- قسمت اول

نــگــر خــواب را بــیــهــده نــشــمــرییـکــی بــهـره دانــی ز پــیـغــمــبــریبــه ویـژه کــه شــاه جــهـان بــیـنـدشروان درخـــشـــنـــده بـــگـــ…

نــگــر خــواب را بــیــهــده نــشــمــری یـکــی بــهـره دانــی ز پــیـغــمــبــری
بــه ویـژه کــه شــاه جــهـان بــیـنـدش روان درخـــشـــنـــده بـــگـــزیــنــدش
ســـتـــاره زنــد رای بـــا چـــرخ و مـــاه ســخــنـهـا پــراگــنــده کــرده بــه راه
روانـهـای روشــن بــبــیـنـد بــه خــواب هــمــه بــودنــیــهــا چــوآتــش بــرآب
شـبـی خـفـتـه بـد شـاه نوشـین روان خــردمــنــد و بــیــدار و دولــت جــوان
چـنـان دیـد درخـواب کـز پــیـش تـخـت بــرسـتـی یـکـی خـسـروانـی درخـت
شــهــنــشــاه را دل بـــیــاراســـتـــی مـی و رود و رامـشـگـران خـواسـتـی
بـــــــر او بــــــران گــــــاه آرام و نــــــاز نـشــســتــی یـکـی تــیـزدنـدان گـراز
چـو بـنشـسـت می خـوردن آراسـتـی وزان جـام نـوشـیـن روان خـواسـتــی
چــوخــورشـیـد بــرزد سـر از بــرج گـاو ز هــر ســو بـــرآمــد خــروش چــگــاو
نـشـسـت از بــر تــخــت کـسـری دژم ازان دیـده گـشــتــه دلـش پــر ز غــم
گــــزارنــــده خــــواب را خــــوانـــدنـــد ردان را ابـــر گـــاه بـــنـــشـــانـــدنـــد
بــگـفـت آن کـجــا دیـد در خــواب شـاه بـــدان مـــوبـــدان نـــمـــایـــنـــده راه
گــــزارنـــده خــــواب پــــاســــخ نـــداد کــزان دانــش او را نــبــد هــیــچ یــاد
بـه نـادانی آنـکـس کـه خـسـتـو شـود ز فــام نــکــوهـنــده یـک ســو شــود
ز دانـنـده چــون شـاه پــاسـخ نـیـافـت پـرانـدیشـه دل را سـوی چـاره تـافـت
فـرســتــاد بــر هـر ســویـی مـهـتــری کــه تــا بــاز جــویـد ز هــر کــشــوری
یـکــی بــدره بــا هــر یـکــی یــار کــرد بــه بــرگـشـتــن امـیـد بــسـیـار کـرد
بـــه هــر بـــدره ای بـــد درم ده هــزار بــدان تــاکـنـد در جــهـان خــواسـتــار
گـــزارنـــده خــــواب دانـــا کــــســــی بـه هر دانـشـی راه جـسـتـه بـسـی
کـه بــگـزارد ایـن خــواب شــاه جــهـان نــهــفـــتـــه بـــر آرد ز بـــنـــد نــهــان
یــکـــی بـــدره آگـــنـــده او را دهــنـــد سـپـاسـی بـه شـاه جـهـان بـرنـهـنـد
بــه هـر ســو بــشــد مـوبــدی کـاردان ســـواری هــشــیــوار بـــســیــار دان
یـــکــــی از ردان نـــامـــش آزادســــرو ز درگــاه کــســری بــیـامــد بــه مــرو
بــیـامـد هـمـه گـرد مـرو او بــجــســت یـکــی مـوبــدی دیـد بــازنـد و اســت
هـمـی کــودکــان را بــیـامــوخــت زنـد بـه تـنـدی و خـشـم و بـبــانـگ بـلـنـد
یـکــی کــودکــی مــهــتــر ایـدر بــرش پـــژوهــنــده زنــد وا ســـتـــا ســرش
هـمــی خــوانــدنـدیـش بــوزرجــمــهـر نــهــاده بــران دفــتــر از مــهـر چــهـر
عــنــانــرا بـــپـــیــچــیــد مــوبـــد ز راه بــیـامـد بــپــرســیـد زو خــواب شــاه
نـویسـنـده گـفـت این نـه کـارمـنـسـت زهــر دانــشــی زنــد یــارمــنــســـت
ز مـوبــد چــو بــشــنـیـد بــوزرجــمـهـر بــدو داد گـوش و بــر افـروخـت چــهـر
بــاسـتــاد گـفـت ایـن شـکـارمـنـسـت گـــزاریــدن خـــواب کـــارمـــنــســـت
یـکــی بــانــگ بــرزد بــرو مــرد اســت کـه تـو دفـتـر خـویـش کـردی درسـت
فـرســتــاده گـفـت ای خــردمـنـد مـرد مـــگـــر دانــد او گـــرد دانــا مـــگـــرد
غـمـی شـد ز بــوزرجــمـهـر اوســتــاد بــگــوی آنــچ داری بــدو گــفــت یــاد
نگـویم مـن این گـفـت جـز پـیش شـاه بــدانـگـه کـه بــنـشـانـدم پـیـش گـاه
بـــدادش فـــرســـتـــاده اســـب و درم دگـر هـرچ بـایـسـتـش از بـیش و کـم
بـــرفـــتـــنـــد هــر دو بـــرابـــر ز مـــرو خــرامــان چـــو زیــر گــل انــدر تـــذرو
چــنـان هـم گــرازان و گــویـان ز شــاه ز فــــرمـــان وز فــــر وز تــــاج و گـــاه
رســیــدنــد جـــایــی کــجـــا آب بـــود چــو هـنـگـامـه خــوردن و خـواب بــود
بـــه زیـــر درخـــتـــی فـــرود آمـــدنـــد چــوچـیـزی بــخـوردنـد و دم بــر زدنـد
بــخــفـت انـدران ســایـه بــوزرجــمـهـر یـکـی چــادر انـدرکـشـیـده بــه چـهـر
هــنــوز ایـن گــرانــمــایـه بــیــدار بــود کــه بـــا او بــه راه انــدرون یــار بـــود
نـگـه کــرد و پــیـســه یـکــی مـار دیـد کـه آن چـادر از خـفـتــه انـدر کـشـیـد
ز سـر تـا بـه پـایـش بــبـویـیـد سـخـت شــد ازپــیـش اونــرم ســوی درخــت
چـــو مــار ســیــه بـــر ســـر دار شــد ســر کــودک از خــواب بـــیــدار شــد
چـــو آن اژدهــا شـــورش او شـــنــیــد بــران شــاخ بــاریــک شــد نــاپــدیــد
فـرســتــاده انـدر شــگـفـتــی بــمـانـد فــراوان بـــرو نــام یــزدان بـــخـــوانــد
بـه دل گـفـت کـین کـودک هـوشـمـنـد بــجــایـی رســد در بــزرگــی بــلــنـد
وزان بــیـشــه پــویـان بــه راه آمــدنــد خــرامــان بــه نـزدیـک شــاه آمــدنــد
فــرســتــاده از پــیـش کـودک بــرفــت بــرتــخــت کـسـری خــرامـیـد تــفـت
بــدو گـفـت کـای شــاه نـوشـیـن روان تــویـی خـفـتـه بــیـدار و دولـت جـوان
بـــرفــتــم ز درگــاه شــاهــا بـــه مــرو بــگـشـتـم چـو انـدر گـلـسـتــان تـذرو
ز فــرهــنــگــیــان کــودکــی یــافــتـــم بـــیــاوردم و تـــیــز بـــشـــتـــافــتـــم
بــگـفـت آن سـخــن کـزلـب او شـنـیـد ز مـار سـیـاه آن شـگـفـتــی کـه دیـد
جــهـانـدار کـسـری ورا پــیـش خــوانـد وزان خـواب چـنـدی سـخـنـهـا بــرانـد
چــوبــشــنــیـد دانــا ز نــوشــیـن روان سـرش پـرسـخـن گشـت و گویا زبـان
چــنـیـن داد پــاســخ کــه در خــان تــو مــیــان بـــتـــان شــبـــســتـــان تـــو
یـکـی مـرد بــرنـاسـت کـز خـویـشـتـن بـــه آرایــش جـــامــه کــردســـت زن
ز بــیـگــانـه پــردخــتــه کــن جــایـگــاه بـــریــن رای مـــا تـــا نــیــابـــنـــد راه
بـــفــرمــای تــا پــیــش تــو بــگــذرنــد پـی خـویـشـتـن بـر زمـیـن بـسـپـرنـد
بـــپـــرســـیــم زان نــاســـزای دلـــیــر کـه چـون انـدر آمـد بـه بــالـیـن شـیـر
ز بــیــگــانــه ایـوانــش پــردخــت کــرد درکـاخ شـاهـنـشـهـی ســخــت کـرد
بـــتــان شــبـــســتــان آن شــهــریــار بــرفــتــنــد پــر بــوی و رنــگ و نـگــار
سـمـن بــوی خــوبــان بــا نـاز و شـرم هـمـه پــیـش کـسـری بــرفـتـنـد نـرم
نـدیـدنـد ازیـن سـان کـسـی در مـیـان بــرآشـفـت کـسـری چــو شـیـر ژیـان
گـزارنـده گـفـت این نـه انـدر خـورسـت غــلــامــی مــیــان زنــان انــدرســـت
شــمـن گـفـت رفـتــن بــافـزون کـنـیـد رخ از چـــادر شــرم بـــیــرون کــنــیــد
دگــر بــاره بــر پــیـش بــگــذاشــتــنــد هـمـه خــواب را خـیـره پــنـداشـتــنـد
غـــلــامــی پـــدیــد آمــد انــدر مــیــان بــه بــالــای ســرو و بــچــهــر کــیـان
تــنــش لــرز لــرزان بـــه کــردار بـــیــد دل از جــان شـیـریـن شــده نـا امـیـد
کـنـیـزک بــدان حــجــره هـفــتــاد بــود کــه هـر یـک بــه تــن ســرو آزاد بــود
یــکــی دخــتــری مــهــتــر چــاج بـــود بــه بــالــای ســرو و بــبــر عــاج بــود
غـلـامی سـمـن پـیکـر و مـشـک بـوی بــه خــان پــدر مــهـربــان بــد بــدوی
بــســان یـکــی بــنــده در پــیـش اوی بـه هر جا که رفتی بـدی خویش اوی
بـپـرسـید ز و گفـت کـین مرد کـیسـت کسـی کو چـنین بـنده پـرورد کیسـت
چــنــیــن بــرگــزیــدی دلــیــر و جــوان مــیـان شــبــســتــان نـوشــیـن روان
چـنین گفـت زن کین ز من کـهتـرسـت جـوانـسـت و بـا مـن ز یک مـادرسـت
چـنـین جـامـه پـوشـید کـز شـرم شـاه نــیـارســت کــردن بــه رویـش نــگــاه
بـــرادر گـــر از تـــو بـــپـــوشـــیــد روی ز شــرم تــوبــود آن بــهـانـه مــجــوی
چـو بـشـنـید این گـفـتـه نـوشـین روان شــگـفــت آمـدش کـار هـر دو جــوان
بـرآشـفـت زان پـس بـه دژخـیم گـفـت کـه این هـر دو در خـاک بـاید نـهـفـت
کــشــنــده بـــبـــرد آن دو تــن را دوان پـــس پـــرده شـــاه نــوشـــیــن روان
بــرآویـخـتـشـان در شـبــسـتــان شـاه نـگـونـســار پــرخــون و تــن پــرگــنـاه
گـــــزارنـــــده خــــــواب را بــــــدره داد ز اســب وز پــوشــیـدنــی بــهـره داد
فــرومــانــده از دانــش او شـــگــفـــت ز گــفــتــارش انــدازه هـا بــرگــرفــت
نـوشــتــنـد نــامــش بــه دیـوان شــاه بــــر مــــوبــــدان نـــمــــایـــنــــده راه
فـــروزنــده شـــد نــام بـــوزرجـــمــهــر بــدو روی بــنــمــود گــردان ســپــهـر
هـمــی روز روزش فــزون بــود بــخــت بــدو شـادمـان بــد دل شـاه سـخــت
دل شـــاه کـــســـری پـــر از داد بــــود بــه دانــش دل ومــغــزش آبـــاد بــود
بـــدرگـــاه بـــر مـــوبـــدان داشـــتـــی ز هـر دانــشــی بــخــردان داشــتــی
هـمـیـشـه سـخـن گـوی هـفـتـاد مـرد بــه درگـاه بــودی بــخــواب و بــخـورد
هـرانـگـه کـه پـردخـتـه گـشـتـی ز کـار ز داد و دهـش وز مــی و مـیـگــســار
زهـر مـوبــدی نـوسـخــن خــواسـتــی دلــش را بـــدانــش بـــیــاراســـتـــی
بـــدانــگـــاه نــو بـــود بـــوزرجـــمـــهــر ســرایــنــده وزیــرک وخـــوب چـــهــر
چـــنـــان بـــدکـــزان مـــوبـــدان و ردان سـتــاره شـنـاســان و هـم بــخــردان
همـی دانش آمـوخـت و انـدر گـذشـت و زان فـیلسـوفـان سـرش بـرگذشـت
چـنان بـد که بـنشـسـت روزی بـخـوان بــفــرمـود کـایـن مـوبــدان را بــخــوان
کــه بـــاشــنــد دانــا و دانــش پـــذیــر ســرایــنــده و بـــاهــش و یــاد گــیــر
بــــرفـــتـــنـــد بـــیـــداردل مـــوبــــدان زهــر دانــشــی راز جـــســتـــه ردان
چو نان خورده شد جـام می خواستـند بــه مـی جــان روشـن بــیـاراسـتــنـد
بـــدانــنــدگــان شــاه بـــیــدار گــفــت کـه دانـش گـشـاده کـنـیـد از نـهـفـت
هـران کـس کـه دارد بــه دل دانـشــی بـــگـــویــد مـــرا زو بـــود رامـــشـــی
ازیـشــان هـران کــس کــه دانـا بــدنـد بـــگــفــتـــن دلــیــر و تــوانــا بـــدنــد
زبـــان بـــرگــشـــادنــد بـــرشــهــریــار کــجــا بـــود دانــنــده را خــواســتـــار
چـو بـوزرجـمـهـر آن سـخـنـهـا شـنـیـد بـــدانــش نــگــه کـــردن شـــاه دیــد
یـکـی آفـریـن کـرد و بــر پـای خـاسـت چـنـین گـفـت کـای داور داد و راسـت
زمــیــن بــنــده تــاج وتــخــت تــو بـــاد فـلـک روشـن از روی و بـخـت تـو بــاد
گـر ای دون کـه فـرمـان دهـی بـنـده را کــه بــگــشــایـد از بــنـد گــویـنـده را
بــگــویــم و گــر چــنــد بــی مــایـه ام بــدانــش در از کــمــتــریــن پــایـه ام
نــکــوهـش نــبــاشــد کــه دانــا زبــان گــشــاده کــنــد نــزد نـوشــیـن روان
نـگـه کــرد کــســری بــدانـنـده گـفــت کــه دانـش چــرا بــایـد انـدر نـهـفــت
چــوان بــرزبــان پــادشــاهــی نــمــود ز گـــفـــتـــار او روشـــنـــایــی فـــزود
بــدو گــفــت روشــن روان آنــکــســی کـه کـوتـاه گـویـد بـه مـعـنـی بـسـی
کـسـی را کـه مـغـزش بــود پـرشـتـاب فــراوان ســخــن بــاشــد و دیـر یــاب
چـو گـفـتـار بــیـهـوده بــسـیـار گـشـت سـخـن گوی در مردمی خـوارگـشـت
هـنـرجــوی و تــیـمـار بــیـشـی مـخـور کـه گیتـی سـپـنجـسـت و ما بـر گـذر
هـمـه روشـنـیـهـای تــو راسـتــیـسـت ز تــاری وکــژی بــبــایــد گــریــســت
دل هـــرکـــســـی بـــنـــده آرزوســـت وزو هـر یـکـی را دگـرگـونـه خــوسـت
ســـر راســـتـــی دانـــش ایــزدســـت چـو دانسـتـیش زو نتـرسـی بـدسـت
خــــردمــــنـــد ودانـــا و روشــــن روان تـنش زین جهانست وجـان زان جهان
هـران کـس کـه در کـار پــیـشـی کـنـد هـمــه رای وآهـنـگ بــیـشــی کــنــد
بــنـایـافـت رنـجــه مـکـن خــویـشـتــن کــه تــیـمـارجــان بــاشــد و رنـج تــن
ز نـــیـــرو بــــود مــــرد را راســــتــــی ز ســســتــی دروغ آیـد وکــاســتــی
ز دانـش چـوجـان تـو را مـایـه نـیـسـت بـه از خـامـشـی هیچ پـیرایه نـیسـت
چـــو بـــردانــش خــویــش مــهــرآوری خـــرد را ز تـــو بــــگـــســـلـــد داوری
تــوانــگــر بـــود هــر کــرا آز نــیــســت خـنـک بــنـده کـش آز انـبــاز نـیـسـت
مــــــدارا خـــــــرد را بـــــــرادر بـــــــود خـرد بــر سـر جــان چــو افـسـر بــود
چــو دانــا تـــو را دشــمــن جــان بـــود بــه از دوسـت مـردی کـه نـادان بــود
تـوانگر شـد آنکس که خـشنود گشـت بــدو آز و تــیــمــار او ســود گــشــت
بآمـــوخـــتــــن گـــر فـــروتــــر شـــوی ســخــن را ز دانــنــدگــان بــشــنـوی
بــه گـفــتــار گـرخــیـره شــد رای مـرد نـگـردد کـسـی خـیـره هـمـتــای مـرد
هـران کـس کـه دانـش فــرامـش کـنـد زبــان را بــه گــفــتــار خــامـش کــنـد
چــوداری بــدسـت انـدرون خــواسـتــه زر و ســـیــم و اســـبـــان آراســـتـــه
هـزیـنـه چــنـان کــن کـه بــایـدت کــرد نـشــایـد گــشــاد و نـبــایـد فــشــرد
خــردمـنـد کـز دشــمـنـان دور گـشــت تــن دشـمـن او را چـو مـزدور گـشـت
چــو داد تـــن خــویــشــتـــن داد مــرد چــنـان دان کـه پــیـروز شـد در نـبــرد
مـگـو آن سـخـن کـانـدرو سـود نیسـت کـزان آتـشـت بـهـره جـز دود نـیسـت
مــیـنــدیـش ازان کــان نــشــایـد بــدن نـــدانـــد کـــس آهـــن بــــه آب آژدن
فـــروتـــن بـــود شـــه کـــه دانــا بـــود بـــه دانـــش بــــزرگ و تـــوانـــا بـــود
هــر آنــکــس کــه او کـــرده کـــردگــار بــــدانـــد گـــذشـــت از بـــد روزگـــار
پــــرســـتـــیـــدن داور افـــزون کـــنـــد ز دل کـــاوش دیـــو بـــیـــرون کـــنـــد
بــپــرهـیـزد از هــرچ نــاکــردنــیـســت نــیــازارد آن را کـــه نــازردنــیــســـت
بـــه یــزدان گــرایــیــم فـــرجـــام کـــار کــه روزی ده اویــســت و پـــروردگــار
ازان خـــوب گــفــتـــار بـــوزرجـــمــهــر حـکـیـمـان هـمـه تــازه کـردنـد چــهـر
یـکـی انـجــمـن مـانـد انـدر شــگـفــت کــه مـرد جــوان آن بــزرگـی گــرفــت
جــهـانـدار کــســری درو خــیـره مـانـد ســرافــراز روزی دهــان را بـــخــوانــد
بـــفــرمــود تـــا نــام او ســـر کــنــنــد بــدانــگــه کــه آغــاز دفــتــر کــنــنــد
مــیـان مــهــان بــخــت بــوزرجــمــهــر چـو خـورشید تـابـنده شـد بـر سـپـهر
ز پــیـش شـهـنـشــاه بــرخــاســتــنـد بـــرو آفـــریـــنـــی نـــو آراســـتـــنـــد
بــپــرســش گـرفــتــنـد زو آنـچ گـفــت کـه مـغـز ودلـش بــاخـرد بــود جـفـت
زبـــان تـــیــز بـــگــشـــاد مــرد جـــوان کــه پــاکـیـزه دل بــود و روشــن روان
چــنــیـن گــفــت کــز خــســرو دادگــر نـپــیـچــیـد بــایـد بــه انـدیـشـه ســر
کـجـا چـون شـبـانسـت مـا گـوسـفـنـد و گــر مــا زمــیـن او ســپــهـر بــلــنـد
نــشــایــد گــذشــتــن ز پــیـمــان اوی نـه پــیـچــیـدن از رای و فــرمــان اوی
بــشــادیـش بــایـد کـه بــاشـیـم شـاد چـــو داد زمـــانــه بـــخـــواهــیــم داد
هـنــرهـاش گــســتــرده انــدر جــهـان هــمـــه راز او داشـــتـــن در نـــهـــان
مــشــو بــا گــرامــیــش کــردن دلــیــر کــز آتــش بــتــرســد دل نــره شــیـر
اگــر کــوه فـــرمــانــش دارد ســـبـــک دلـش خـیره خـوانـیم و مـغـزش تـنـک
همـه بـد ز شـاهسـت و نـیکـی زشـاه کزو بـند و چـاهسـت و هم تـاج و گاه
ســــرتـــــاجــــور فــــر یــــزدان بـــــود خــردمــنــد ازو شــاد وخــنــدان بـــود
ازآهـرمـنـســت آن کـزو شـاد نـیـسـت دل و مـغـزش از دانـش آبــاد نـیـسـت
شـــنــیــدنــد گـــفـــتـــار مــرد جـــوان فـــروبـــســـت فـــرتـــوت را زو زبـــان
پــراگــنــده گــشــتــنـد زان انــجــمــن پــر از آفـریـن روز و شـبــشــان دهـن
دگــر هــفــتــه روشــن دل شــهــریــار هـمــی بــود دانــنــده را خــواســتــار
دل از کـار گـیـتـی بـه یـکـسـو کـشـیـد کـجــا خـواسـت گـفـتــار دانـا شـنـیـد
کــســی کــو ســـرافــراز درگــاه بـــود بــه دانــنــدگــی در خــور شــاه بـــود
بـــرفـــتـــنــد گــویــنــدگــان ســـخـــن جـــوان و جــهــانــدیــده مــرد کــهــن
ســـرافـــراز بــــوزرجــــمـــهـــرجــــوان بــشــد بــاحــکــیــمــان روشــن روان
حــکــیـمــان دانــنــده و هــوشــمــنــد رســیــدنــد نــزدیـک تــخــت بــلــنــد
نــهــادنــد رخ ســـوی بـــوزرجـــمــهــر که کسری همی زو بـرافروخـت چـهر
ازیــشـــان یــکــی بـــود فـــرزانــه تـــر بـــپـــرســـیـــد ازو از قـــضـــا و قـــدر
کـه انـجــام و فـرجـام چـونـیـن سـخـن چـه گونه است و این بـرچـه آید بـبـن
چـنـیـن داد پــاسـخ کـه جـویـنـده مـرد دوان وشــــب و روز بــــا کــــار کــــرد
بــــود راه روزی بـــــرو تــــارو تــــنــــگ بـــجـــوی انـــدرون آب او بــــا درنـــگ
یکی بـی هنر خـفـتـه بـر تـخـت بـخـت هـمـی گـل فـشـانـد بــرو بــر درخـت
چـــنــیــنــســـت رســم قــضــا و قــدر ز بـخـشـش نیابـی بـه کـوشـش گذر
جـــــهــــانــــدار دانــــا و پـــــروردگــــار چـــنـــیــن آفـــریـــد اخـــتـــر روزگـــار
دگـرگـفـت کـان چـیـز کـافـزون تـرسـت کدامست و بیشی که را در خورست
چـنین گـفـت کـان کـس کـه داننـده تـر بــه نــیــکــی کــرا دانــش آیــد بــبــر
دگـرگـفـت کـز مـا چــه نـیـکـوتــرســت ز گـیـتــی کـرانـیـکـویـی درخــورسـت
چــنـیـن داد پــاسـخ کـه آهـســتــگـی کـریـمـی وخــوبــی وشـایـســتــگـی
فـزونـتــر بــکـردن سـرخـویـش پــسـت بــبـخـشـد نـه از بـهـر پـاداش دسـت
بــکــوشــد بـــجــویــد بــگــرد جــهــان خــرامــد بــه هـنـگــام بــا هـمـرهـان
دگــر گــفــت کــانــدر خــردمــنـد مــرد هـنـرچـیـسـت هـنـگـام نـنـگ و نـبـرد
چنین گفت کان کس که آهوی خویش بــبــیــنــد بــگــردانــد آیـیـن وکــیــش
بــپــرســیــد دیـگــر کــه در زیـســتــن چـه سـازی کـه کـمـتـر بــود رنـج تـن
چــنـیـن داد پــاســخ کــه گـر بــا خــرد دلــش بـــردبـــارســـت رامــش بـــرد
بـــداد وســـتـــد در کـــنــد راســـتـــی بـــبـــنـــدد در کـــژی و کـــاســـتـــی
بــبــخـشـد گـنـه چــون شـود کـامـکـار نـبــاشــد ســرش تــیـز و نــا بــردبــار
بــپــرســیــد دیــگــر کــه از انــجــمــن نـگـهـبــان کـدامـسـت بـرخـویـشـتـن
چــنـیـن گـفــت کــان کــو پــس آرزوی نــرفــت از کــریـمــی وز نـیـک خــوی
دگـر کـو بـسـسـتـی نـشـد پـیش کـار چـــو دیـــد او فـــزونـــی بــــدروزگـــار
دگـرگـفـت کـزبــخــشـش نـیـک خــوی کـدامـسـت نـیـکـوتـر از هـر دو سـوی
کـــجـــا در دو گـــیـــتـــیـــش بــــارآورد بـــســـالـــی دو بــــارش بـــهـــارآورد
چـنین گفت کان کس که بـا خـواسـتـه بــبــخـشـش کـنـد جــانـش آراسـتــه
وگــر بـــر ســتـــانــنــده آرد ســپـــاس ز بــخــشــنـده بــازارگـانـی شــنـاس
دگـر گـفـت کـز مـرد پـیـرایـه چـیـسـت وزان نـیـکـوییـهـا گـرانـمـایه چـیـسـت
چـنین داد پـاسـخ کـه بـخـشـنـده مـرد کــجــا نــیــکــویــی بــا ســزاوار کــرد
بـــبـــالــد بـــه کـــردار ســـرو بـــلــنــد چــو بــالــیـد هـرگــز نــبــاشــد نـژنـد
وگـر نـاســزا را بــســایـی بــه مـشـک نـبــویـد نـرویـد گــل از خــار خــشــک
سـخـن پــرسـی از گـنـگ گـر مـرد کـر بـــه بــــار آیـــد ورای نـــایـــد بــــبـــر
یـکـی گـفـت کـانـدر ســرای ســپــنـج نـبــاشــد خــردمــنـد بــی درد و رنـج
چـــه ســازیــم تـــا نــام نــیــک آوریــم درآغــــاز فــــرجــــام نــــیـــک آوریـــم
بــدو گــفــت شــو دور بــاش از گــنــاه جـهان را همه چـون تـن خـویش خواه
هــران چــیـزکــانــت نــیـایـد پــســنــد تـن دوسـت و دشـمـن دران بـرمـبـنـد
دگـرگـفــت کــوشــش ز انـدازه بــیـش چـن گویی کـزین دوکـدامسـت پـیش
چــنــیــن داد پــاســخ کــه انــدر خــرد جــز انـدیـشـه چـیـزی نـه انـدر خـورد
بــکــوشــی چــو در پــیـش کــار آیـدت چـوخـواهـی کـه رنـجـی بـه بـار آیدت
سـزای سـتـایش دگـر گـفـت کـیسـت اگــر بــرنـکــوهـیـده بــایـد گـریـســت
چـنـیـن گـفـت کـان کـو بـه یـزدان پـاک فــزون دارد امـیـد و هـم بــیـم و بــاک
دگــر گــفــت کــای مـرد روشــن خــرد ز گـردون چـه بــر سـر هـمـی بـگـذرد
کــدامــســت خــوشــتــر مــرا روزگــار ازیــن بـــرشـــده چـــرخ نـــاپـــایـــدار
سـخـن گـوی پــاسـخ چــنـیـن داد بــاز که هرکس که گشت ایمن و بـی نیاز
بــــه خــــوبــــی زمــــانــــه ورا داد داد ســزد گــر نــگــیــری جـــز از داد یــاد
بــپــرســیـد دیـگــر کــه دانــش کــدام بـه گـیـتـی کـه بـاشـیـم زو شـادکـام
چــنـیـن گـفــت کـان کـو بــود بــردبــار بــه نـزدیـک اومـرد بــی شــرم خــوار
دگــر گـفــت کــان کــو نـجــویـد گــزنـد ز خــوهـا کــدامــش بــود ســودمــنـد
بـگفـت آنک مغـزش نجـوشـد زخـشـم بـخـوابـد بـخـشـم از گـنـهکـار چـشـم
دگر گفـت کـان چـیسـت ای هوشـمند کــه آیــد خــردمــنــد را آن پـــســنــد
چــنـیـن گـفـت کـان کـو بــود پــر خــرد نــــدارد غـــــم آن کـــــزو بـــــگــــذرد
وگــر ارجــمــنـدی ســپــارد بــه خــاک نــبـــنــدد دل انــدر غـــم و درد پـــاک
دگـــر کـــو ز نـــادیـــدنـــیــهـــا امـــیــد چـنـان بــگـسـلـد دل چـو از بــاد بـیـد
دگـر گـفـت بـد چـیـسـت بـر پـادشـای کـــزو تـــیـــره گـــردد دل پـــارســـای
چــنـیـن داد پــاســخ کـه بــر شـهـریـار خــردمــنــد گــویــد کــه آهــو چــهــار
یکـی آنک تـرسـد ز دشـمـن بـه جـنگ و دیـگـر کـه دارد دل از بــخـش تــنـگ
دگــــر آنـــک رای خــــردمـــنـــد مــــرد بــه یـک ســو نـهـد روز نـنـگ و نـبــرد
چـهـارم کـه بــاشـد سـرش پـرشـتـاب نــجــویـد بــه کــار انــدر آرام و خــواب
بـپـرسـید دیگر کـه بـی عـیب کـیسـت نـکــوهـیـدن آزادگــان را بــچــیـســت
چـنین گفت کین رابـه بـخـشیم راست که جـان وخـرد درسخـن پـادشاسـت
گـــرانــمــایــگـــان را فـــســـون ودروغ بــه کـژی و بــیـداد جــســتــن فــروغ
مــــیـــانـــه بــــود مــــرد کــــنـــداوری نــکــوهــشــگــر و ســر پـــر از داوری
مــنــش پــســتــی وکــام بــرپــادشــا بــه بــیـهـوده خــسـتــن دل پــارســا
زبـــان رانــدن و دیــده بـــی آب شــرم گــــزیـــدن خــــروش انـــدر آواز نـــرم
خـــــردمــــنــــد مــــردم کــــه دارد روا خــــرد دور کــــردن ز بـــــهــــر هــــوا
بــپــرســیـد دیـگـر یـکــی هـوشــمـنـد کـه اندرجـهان چـیسـت آن بـی گـزند
چــنـیـن داد پــاســخ او کـز نـخــســت درپــاک یـزدان بــدانـســت وجــســت
کــزویــت ســپــاس و بـــدویــت پــنــاه خـــداونــد روز و شــب و هــور و مــاه
دل خــــویـــش راآشـــکـــار و نـــهـــان ســپــردن بــه فــرمـان شــاه جــهـان
تــن خــویــشــتــن پــروریــدن بــه نــاز بـــرو ســخــت بــســتــن در رنــج وآز
نــگـــه داشـــتـــن مــردم خـــویــش را گــســســتــن تــن از رنـج درویـش را
ســپــردن بــه فــرهـنـگ فــرزنـد خــرد کـه گـیـتـی بــنـادان نـشـایـد سـپــرد
چــوفـرمـان پــذیـرنـده بــاشــد پــســر نــوازنــده بـــایــد کــه بـــاشـــد پـــدر
بــپــرســیـد دیـگـر کـه فــرزنـد راســت بــه نـزد پـدر جـایـگـاهـش کـجـاسـت
چــنــیــن داد پـــاســخ کــه نــزد پـــدر گـرامـی چــوجــانـســت فـرخ پــســر
پـس ازمـرگ نـامـش بــمـانـد بـه جـای ازیــرا پـــســرخــوانــدش رهــنــمــای
بــپــرســیــد دیـگــر کــه ازخــواســتــه کـــه دانــی کـــه دارد دل آراســـتـــه
چـنـیـن داد پـاسـخ کـه مـردم بـه چـیـز گـرامـیـسـت وز چـیـز خـوارسـت نـیـز
نــخــســت آنــکــه یــابــی بــدو آرزوی ز هـسـتـیش پـیـدا کـنـی نـیک خـوی
وگــر چــون بــبــایــد نــیــاری بــه کــار هـمـان سـنـگ وهـم گـوهـر شـاهـوار
دگــر گــفــت بـــا تــاج و نــام بـــلــنــد کـرا خـوانـی از خــسـروان سـودمـنـد
چــنــیـن داد پــاســخ کــزان شــهـریـار کــه ایــمــن بــود مــرد پــرهــیــزکــار
وز آواز او بــــــدهـــــراســــــان بــــــود زمـیـن زیـر تــخـتــش تـن آسـان بــود
دگـر گـفـت مـردم تـوانـگـر بــچـیـسـت بـه گیتـی پـر از رنج و درویش کیست
چنین گفت آنکس که هستـش بـسند بـــبـــخــش خــداونــد چــرخ بـــلــنــد
کـسـی را کـجـا بـخـت انـبــاز نـیـسـت بــدی در جــهـان بــتــر از آز نـیـســت
ازو نــــامــــداران فـــــرومـــــانــــدنــــد هـمــه هـمــزبــان آفــریـن خــوانـدنـد
چـو یک هفتـه بـگذشـت هشتـم پـگاه نـشـسـت از بــر تــخـت پــیـروز شـاه
بــخــوانـد آنـکــســی راکـه دانـا بــدنـد بــه گــفــتــار ودانــش تــوانــا بـــدنــد
بــگـفــتــنـد هـرگـونـه ای هـرکــســی هـمـانـا پــســنـدش نـیـامـد بــســی
چـنـین گـفـت کـسـری بـه بـوزرجـمـهر کـه از چــادر شـرم بــگـشــای چــهـر
ســخــن گــوی دانـا زبــان بــرگــشــاد ز هـرگــونـه دانــش هـمــی کــرد یـاد
نـخــســت آفــریـن کـرد بــر شــهـریـار کـــه پـــیـــروز بــــادا ســـر تـــاجـــدار
دگــر گــفـــت مــردم نــگــردد بـــلــنــد مــگــر ســر بـــپــیــچــد ز راه گــزنــد
چــو بــایــد کــه دانــش بــیــفــزایــدت ســخــن یــافــتـــن را خــرد بـــایــدت
در نـــام جـــســـتـــن دلـــیـــری بــــود زمــانــه ز بـــد دل بــه ســیــری بــود
وگــر تــخــت جــویــی هــنــر بــایــدت چـوسـبــزی بــود شـاخ و بــر بــایـدت
چــوپــرســنــد پــرســنــدگــان از هـنـر نـشــایـد کــه پــاســخ دهـیـم ازگـهـر
گـهـر بـی هـنـر نـاپـسـنـدسـت وخـوار بــریـن داســتــان زد یـکـی هـوشـیـار
کـه گـر گـل نـبـوید بـه رنـگـش مـجـوی کــز آتـــش بـــرویــد مــگــر آب جــوی
تـوانـگـر بــه بــخـشـش بــود شـهـریـار بــه گــنــج نــهـفــتــه نــه ای پــایـدار
بــه گـفـتــار خـوب ار هـنـر خـواسـتـی بـــه کــردار پـــیــدا کــنــد راســتـــی
فــــروتـــــر بـــــود هــــرک دارد خــــرد ســپــهــرش هــمــی درخــرد پـــرورد
چـــنــیــن هــم بـــود مــردم شــاد دل ز کــــژیــــش خـــــون گــــردد آزاد دل
خـرد درجــهـان چــون درخـت وفـاسـت وزو بــار جــســتــن دل پــادشـاسـت
چـوخـرسـند بـاشی تـن آسـان شـوی چــــو آز آوری زو هـــراســـان شـــوی
مـکـن نـیـک مـردی بــه جــان کـســی کـه پــاداش نـیـکـی نـیـابــی بــسـی
گــشـــاده دلــانــرا بـــود بـــخـــت یــار انــوشــه کــســی کــو بــود بــردبـــار
هـران کـس کـه جـویـد هـمـی بـرتـری هــنـــرهـــا بـــبـــایــد بـــدیــن داوری
یـکـی رای وفـرهـنـگ بــایـد نـخــسـت دوم آزمـــایـــش بـــبــــایـــد درســـت
ســیــوم یــار بـــایــد بـــهــنــگــام کــار ز نــیـک وز بــد بــرگــرفــتــن شــمــار
چـــهــارم کــه مــانــی بـــجـــا کــام را بــــبــــیـــنـــی ز آغــــاز فـــرجــــام را
بـــه پـــنــجـــم اگـــر زورمــنــدی بـــود بــه تــن کـوشـش آری بــلـنـدی بــود
وزیـن هـر دری جــفــت گـردد ســخــن هــنــرخــیــره بــی آزمــایـش مــکــن
ازان پــس چــو یـارت بــود نــیـکــســاز بــروبــر بــه هــنــگــامــت آیــد نــیــاز
چــو کـوشــش نـبــاشــد تــن زورمـنـد نــــیـــارد ســــر آرزوهـــا بــــبــــنــــد
چــو کـوشــش ز انـدازه انـدر گـذشــت چـنان دان که کـوشـنده نومید گشـت
خـــوی مــرد دانــا بـــگــویــیــم پـــنــج کـزان عـادت او خـود نـبـاشـد بـه رنـج
چــونــادان عــادت کــنـد هـفــت چــیـز ز وان هـفـت چـیـز بـه رنـج سـت نـیـز
نـخـسـت آنـک هـرکـس کـه دارد خــرد نــــدارد غـــــم آن کـــــزو بـــــگــــذرد
نــه شــادان کــنــد دل بـــنــایــافــتـــه نــه گــر بـــگــذرد زو شــود تـــافــتــه
چــو از رنــج وز بـــد تــن آســان شــود ز نـــابـــودنــیــهــا هــراســـان شـــود
چـو سـخـتـیش پـیش آید از هر شـمار شـود پـیش و سـسـتـی نیارد بـه کار
ز نـادان کـه گـفـتــیـم هـفـتــســت راه یـکــی آنـک خــشــم آورد بــی گـنـاه
گــشــاده کــنــد گــنــج بــر نــاســزای نــه زو مــزد یــابـــد بــهــر دو ســرای
سـه دیـگـر بــه یـزدان بــود نـاسـپـاس تــن خــویـش را در نـهـان نـاشــنـاس
چـهـارم کـه بـا هـر کـسـی راز خـویش بـــگـــویــد بـــرافـــرازد آواز خـــویــش
بــه پــنـجــم بــه گـفـتــار نـاسـودمـنـد تـــن خـــویــش دارد بـــدرد و گـــزنــد
شــشــم گــردد ایـمــن ز نـا اســتــوار هـمــی پــرنــیـان جــویـد از خــار بــار
بـه هـفـتـم کـه بــسـتـیـهـد انـدر دروغ بـه بـی شـرمـی انـدر بــجـویـد فـروغ
چــنــان دان تــوای شــهــریـار بــلــنــد کـه از وی نـبــیـنـد کـسـی جـز گـزنـد
چــو بــر انـجــمـن مــرد خــامـش بــود ازان خــامـشــی دل بــه رامـش بــود
ســپــردن بــه دانــای دانــنــده گــوش بـه تن توشه یابـد بـه دل رای وهوش

گروه کتاب پایگاه خبری شاعر


منبع : درج