رباعی

رباعی

رباعی از کلمه ی “رباع” به معنی “چهارتایی” گرفته شده است.  شعری است چهار مصراعی که بر وزن “لاحول و لاقوة الابالله” سروده می شود. سه مصراع اول  تقریباً مقدمه ای برای منظور شاعر هستند و حرف اصلی در مصراع چهارم گفته می شود.  رباعی در قدیم را از لحاظ موضوع می توان به سه دسته تقسیم کرد:

الف)  عاشقانه: مثل رباعیهای رودکی 

ب)  صوفیانه : مثل رباعیهای ابوسعید ابوالخیر، عطار و مولوی 

ج)  فلسفی: مثل رباعیهای خیام 

شکل رباعی به صورت زیر است:

………………… الف ///////// ………………… الف

………………… ب ///////// ………………….. الف

البته در زمانهای قدیم بعضی رباعی ها دارای چهار مصراع هم قافیه بودند.

با درنظر گرفتن برخی اختیارات و قواعد، از این وزن اصلی یازده وزن فرعی حاصل می‌شود. در مجموع دوازده وزن اصلی و فرعی رباعی به صورت زیر هستند:

1. مفعول مفاعلن مفاعیلن فع (مثال: یک قطره آب بود و با دریا شد)
2. مفعول مفاعلن مفاعیل فعل (مثال: گر آمدنم به من بدی نامدمی)
3. مفعول مفاعیل مفاعیلن فع (مثال: امروز ترا دسترس فردا نیست)
4. مفعول مفاعیل مفاعیل فعل (مثال: افلاک که جز غم نفزایند دگر)
5. مفعول مفاعیل مفعولن فع (مثال: گفتم که سرانجامت معلومم شد)
6. مفعول مفاعیلن مفعول فعل (مثال: گفتم که سرانجامت معلوم نشد)
7. مفعولن فاعلن مفاعیلن فع (مثال: تا بتوانی تو یک نفس خود را باش)
8. مفعولن فاعلن مفاعیل فعل (مثال: بیرون جستم ز بند هر مکر و حیل)
9. مفعولن مفعول مفاعیلن فع (مثال: تا بتوانی طعنه مزن مستان را)
10. مفعولن مفعول مفاعیل فعل (مثال: خاقانی را ز آن رخ و زلفین بخم)
11. مفعولن مفعولن مفعولن فع (مثال: گفتا دارم گفتم کو گفت اینک)
12. مفعولن مفعولن مفعول فعل (مثال: گفتم با ترک خود ای راحت جان)